بررسی منابع آب زیرزمینی در دشت‌های حوضه قره‌قوم

ایران کشوری پهناوری و درعین حال دارای مقدار کم بارندگی می‌باشد. براین اساس در ایران آب‌های زیرزمینی منابع آبی مهمی بوده که در توسعه اقتصادی نقش اساسی دارند. تا قبل از سال 1324 برداشت آب‌های زیرزمنیی توسط قنات صورت می‌گرفت با این حال از جنگ جهانی دوم به‌بعد با حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق میزان برداشت رشد فزاینده‌ای یافت. آبخوان‌های حوزه آبخیز قره‌قوم دارای بیش‌ترین میزان افت سطح ایستابی در کشور می‌باشند. در این پژوهش به‌منظور ارزیابی وضعیت آبخوان‌های این منطقه اقدام به جمع‌آوری داده‌ها در زمینه تغییرات سطح ایستابی، مقدار برداشت از آبخوان‌ها و تعداد چاه‌های عمیق و نیمه عمیق، چشمه‌ها و قنات‌ها شد. میزان تخلیه سالانه آب‌های زیرزمینی (توسط چاه، چشمه و قنات) حوضه قره‌قوم بیش از 2/2 میلیارد مترمکعب در سال 1393 برآورد شده است. هم‌چنین نتایج پژوهش حاضر دلالت بر نقش مهم کشاورزی در تخلیه آب‌های زیرزمینی منطقه دارد به‌گونه‌ای که بیش از 80 درصد منابع آب برداشت شده در این بخش مصرف می‌شود. در سال‌های اخیر میزان افت سالانه سطح ایستابی در آبخیز قره‌قوم حدود 02/1 متر برآورد شده است که دلالت بر اضافه برداشت سالانه 378 میلیون مترمکعبی در منطقه دارد. هم‌چنین از 12 محدوده مطالعاتی در حوضه قره‌قوم 10 حوضه جز مناطق ممنوعه می‌باشند. در نهایت بیش‌ترین افت سطح ایستابی در آبخوان‌های کرات و تربت جام مشاهده شده است (کاهش سالانه 83/1 و 41/1 متر). هم‌چنین بالاترین کاهش حجم آب‌های زیرزمینی در حوضه قره‌قوم، در آبخوان‌های تربت جام و مشهد و به‌میزان 175 و 105 میلیون مترمکعب در سال مشاهده شده است. نتایج نشان می‌دهد که حوضه قره‌قوم با داشتن 10 آبخوان ممنوعه و 3 آبخوان مرزی نیازمند توجه دوچندان در زمینه مدیریت منابع آب می‌باشد. هم‌چنین برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی منطقه در بلند مدت دارای اثرات اقتصادی شدیدی خواهد بود.