رویکرد آموزش ادبیات در مدارس مقطع متوسطه

تدوین کتب آموزش ادبیات با روش های نوین آموزشی و با اهداف مشخص همواره دغدغه مولفان کتاب های درسی بوده و هست. هدف اصلی آموزش با رویکرد تکلیف محور توجه مساوی و موازی به چهار مهارت زبانی است. اینگونه تکالیف، زبان آموزان را با قالب ها و صورت های زبانی درگیر و با نقش های ارتباطی و معانی مختلف آشنا میکند تا تسلط لازم را در فهم به دست آورند. فراگیر با ملاحظه غنا و گونه گونی زبان ادبی و استفاده از امکانات بالقوه آن زبان، نگرش مثبت به زبان پیدا و خلاقیت و شهامت بیشتری در خود احساس میکند و توانش ارتباطی آنان در برخورد با متون اصلی افزایش مییابد. مطالب ادبی، عموماً پرارج و گران بها هستند و ارزش مطرح شدن در کلاس را به قصد آموزش زبان دارند. دانش آموزان با مطالعه عمیق متون ادبی، اطلاعات زبانی فراوانی در خلال آن به دست می آورند، دایره لغات گسترش و املایشان بهبود می یابد، با سبک های ادبی آشنا میشوند و اطلاعات فرهنگی، اجتماعی و سبک زندگی و جهان بینی فراوانی درباره زبان فارسی کسب میکنند. در متن های ادبی، می توان کارکردهای ویژه زبان را فهمید. ازآنجاکه زبان فارسی به شدت کنایی است و با عناصر ادبی آمیخته است؛ فهم کنایات امری لازم و ضروری است و فهم کنایات در بافت زبان بسیار آسان میشود. دانش آموزان در این روش، با انجام تکالیف فراوان، نشاط بخش و جذاب، نیروی تلقینی و انگیزشی فراوان در خود احساس میکنند. متن را به خوبی درمی یابند و قادر خواهند بود درباره دیدگاه ها و علایق و احساسات خود سخن بگویند و توانایی های تفسیری و نقّادی خود را بهبود بخشند. پس در یک نگاه کلی اهداف کلاس ادبیات در چهارچوب آموزش زبان محقق شده و به نتایج زیر دست مییابند: 1 .غنی سازی زبان با انجام تکالیف متنوع؛ 2 .آموختن اطلاعات ادبی و اجتماعی– فرهنگی از خلال متن؛ 3 .بسط توانایی های خوانشی فراگیران؛ 4 .کمک به رویارویی نظرات و سلیقه ها با انجام فعالیت های گفتوگو؛ 5 .استدلال، توجیه، توضیح و نگارش؛ در کنار این اهداف، سه عنصر توانش ارتباطی نیز محقق میشود: عنصر زبانشناختی: دانستن و توانایی به کارگیری واژگان، آواشناسی، معناشناسی و صرف- نحو؛ شناخت نشانه های زبانی و قوانین ترکیب این نشانه ها. عنصر جامعه شناختی زبان (اجتماعی- زبانی): شرایط اجتماعی- فرهنگی استفاده از زبان به گونه ای که زبان آموز بتواند واقعیت یک فرهنگ را درک کند. عنصر عمل گرایانه و غیر زبانی: جنبه های گفتمانی و کارکردی، کاربردهای غیرشفاهی، کاربردهای ادبی، حرکات سر و دست، ایما و اشاره. یکی از شیوه های نو در آموزش زبان، شیوة تکلیف محور است که متن درس، دانش آموز را به سمت ارتباطی دوسویه و انجام تکلیف سوق میدهد. آموزش زبان و ادبیات به روش تکلیف محور، عمدتاً به نظریه های یادگیری معطوف است؛ اما زبان نقش مهمی در این نظریه ایفا میکند. زبان در مفهوم عام آن و در آموزش تمام دروس به عنوان وسیله رساندن معنا نقش مهمی ایفا میکند. آموزش زبان تکلیف محور به نقش اصلی معنا در کاربرد زبان تاکید دارد. آموزش تکلیف محور از الگوهای چندگانه زبان بهره می جوید و طرفداران آموزش تکلیف محور از الگوهای ساختاری، نقشی و تعاملی زبان استفاده میکنند. پس زبان و آموزش تکلیف محور نسبتی معنادار دارند. اما کاربرد خاص این الگو در ادبیات بدان معناست که دانش آموز در کلاس فعال باشد و انجام تکالیف هدف دار و منظم و شوق برانگیز، آموختن وی را سهولت بخشد. در این راه بهره گیری از تمام روش های آموزش لازم است. روش هایی چون الگوی همیاری، الگوی پیش سازمان دهنده، الگوی دریافت مفهوم، الگوی تفکر استقرایی، روش مقایسه، روش پرسش و پاسخ، روش پژوهش، روش حل مسئله، روش تمرین دادن و ... . در این روش معلم باید فعال باشد نه منفعل؛ زیرا دادن تکالیف موثر و بررسی و تصحیح کار دانش آموزان به حوصله و وقت و دقت نیاز دارد. معلم باید خلاق باشد و انگیزه بدهد. در اجرای برنامه های درسی کلاس را شاد نگاه دارد و برای تحرک و ایجاد انگیزه از کلمات تحسین آمیز و تشویقی، جایزه، نمره و ابزارهای موثر دیگر بهره جوید.