بررسی تفاوت‌های وجه التزام و جریمه در ادبیات تجاری و حقوقی

در بسیاری از نظام‌های حقوقی جهان، وجه التزام معنای تقریبا ثابتی داشته و به معنی مبلغ مقطوعی است که طرفین قرارداد مشخص می‌کنند تا در صورت نقض قرارداد از سوی متعهد، وی آن مبلغ را به متعهدله بپردازد. در مقابل، خسارت تنبیهی نوعی از خسارات است که دادگاه در صورت احراز سوءنیت، عمد ‌‌یا بی‌احتیاطی عامل زیان در ورود زیان، وی را به پرداخت آن محکوم می‌کند؛ لذا برخلاف وجه التزام، بیشتر بازدارندگی دارد و نه جنبه‌‌ی ترمیمی. نظام‌های حقوقی مختلف جهان، برخوردهای متفاوتی با این نوع خسارات دارند؛ به گونه‌ای که، این دو نهاد در بعضی کشورها مانند آمریکا به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و گاه نیز در برخی نظام‌های حقوقی همچون انگلستان با محدودیت‌هایی مواجه است. در نظام حقوقی ایران، خسارت تنبیهی فقط در دعاوی بین‌المللی و در رفتار متقابل مورد حکم قرار ‌می‌گیرد؛ لذا در دعاوی داخلی باید از نهادهایی چون وجه التزام، خسارت معنوی، خسارت تاخیر تادیه و‌‌ یا حتی دیه استفاده کرد. با این وجود در بعضی از موارد هیچ‌‌یک از این نهادها جایگزین کاملی ‌نمی‌باشند و در حقوق داخلی ایران نیاز به تاسیس نهاد خسارت تنبیهی احساس ‌می‌شود. به رغم آن که وجه التزام نیز گاه به دلیل کمتر بودن ضرر وارده از میزان وجه التزام، دارای جنبه‌ی تنبیهی و غیر ترمیمی است، این دو نهاد تفاوت‌های بسیاری دارند؛ از جمله این که خسارت تنبیهی، برعکس وجه التزام نمی‌تواند جنبه‌‌ی ‌‌ترمیمی داشته باشد. افزون بر این، میزان خسارت تنبیهی را دادگاه مشخص ‌می‌کند و نه طرفین قرارداد و مستلزم احراز عمد و سوءنیت است.