کارکرد بن مایۀ «معنای زندگی» در کتاب فارسی یازدهم متوسطه

آدمی در زیستن خود در جهان خاکی با انواع پرسش ها و دغدغه ها روبه رو بوده است. معنای زندگی از جمله دغددغه ها و واکاوی های بشری است که از دیرباز تا اکنون هستۀ اصلی تاملات اندیشمندان از دوران کهن تا عصر حاضر بوده است. امروزه با رشد جوامع در فضای مدرن و پست مدرن، مشکلات و مسائلی گریبانگیر آدمی شده است که زیستن شکوفا و درخور انسانی را در انبوهی از مسائل روحی و معنوی درپیچیده است. بخش عمده ای از این مسائل به فقدان معنای اصیل زندگی در بین جامعه های مختلف بشری مربوط است. جوامع امروزی بیش از پیش در پی یافتن معنایی برای زندگی خویش هستند تا از تلاطمات روحی و معنوی خویش را بکاهند. از این میان، اندیشمندان اگزیستانسیالیسم از جمله متفکرانی بوده اند که معنای زندگی در مرکز اندیشه و تکاپوهای ذهنی آن ها بوده است. اگزیستانسیالیسم، مکتب فکری است که به دغدغه های بودن آدمی در جهان هستی می پردازد. از مولفه های اساسی که این افق اندیشگی به آن می پردازد، معنای زندگی است. اندیشمندان این رویکرد فکری، رسیدن آدمی به معنا را مهمترین وظیفۀ او برای زیستن آگاهانۀ او در این جهان می دانند. در باور این اندیشمندان، آن جا که آدمی پا در افق شکوفایی و بالیدن خود می گذارد از یافتن معنایی برای هستی و زیستن خود گریزی ندارد. هنر و ادبیات در خلق معانی که انسان برای هستی و زیستن خود برمی سازد، نقشی یگانه و بی بدیل دارد. از این میان استعاره ها نقشی برجسته در ذهنیت و اندیشۀ آدمی دارند؛ چراکه آدمی در اندیشیدن به جهانِ خود استعاره ها را به کار می گیرد. از میان گونه های متفاوت استعاره ها، استعاره های مفهومی یکی از اساسی ترین ابزارهای اندیشه ورزی است که مولفۀ اگزیستانسیالیستی معنای زندگی را در خود جای می دهند. کتاب های درسی فارسی که برگزیدۀ متون ادبی را در خود جای می دهند، میدانی برای بروز و ظهور استعاره هایی است که ساختار و زبان و بیان متون ادبی و در مرحلۀ بعد متن های درسی را شکل می دهند. پژوهش حاضر نظر به اهمیت نقش کتاب های درسی در اندیشۀ دانش آموزان، بن مایۀ معنای زندگی را بر اساس رویکرد اندیشگی اگزیستانسیالیسم با روشی توصیفی و تحلیلی تفسیری در استعاره های متن های درسی بررسی می کند. هدف از این بررسی، تبیین چگونگی کارکرد بن مایۀ اگزیستانسیالیستی معنای زندگی در استعاره های مفهومی کتاب فارسی یازدهم دورۀ دوم متوسطه است. بر این اساس، در متن های گوناگون فارسی یازدهم، درون مایۀ معنای زندگی در چهار استعارۀ مفهومی بنیادین، خود را آشکار می کند؛ «زندگی، مهربانی است»، «زندگی، عشق است»، «زندگی، مبارزه است»، «زندگی، آزادی است». استعاره های یادشده بر اساس ساختار استعاره های مفهومی، معنای زندگی و زیستن آدمی را در عشق، مهربانی، مبارزه و آزادی مفهوم سازی می-کنند. چنین درون مایه هایی، فضایی را برای آدمی خلق می کنند که می تواند معنایی درخور به زیستن و زندگی دانش-آموزان ببخشد. نظر به یافته های یادشده، مولفان کتاب فارسی و آموزشگران در یاددهی متن های درسی این کتاب باید التفات ویژه ای به انتخاب درون مایه های متن ها و راهبردهای تدریس داشته باشند که سویۀ معنای زندگی و فهم درست آن را برجسته می کنند. رویکردهای آموزشی چون ساختن گرایی که باورهای مختلف را به میدان گفت وگو وارزیابی سوق می دهد؛ نیز آگاهی، نقد و گفت وگوی مولفان، آموزشگران و دانش آموزان بر این سویه ها، راهی است برای یافتن معنای زندگی در هیاهوی دنیای مدرن و پست مدرن امروزین.