ردیابی خطاهای شناختی دانش‌آموزان در فرآیندهای یاددهی-یادگیری و احساسات روان‌بوم‌شناختی ناشی از آن

هدف: هدف از پژوهش حاضر ردیابی خطاهای شناختی در جریان فرآیندهای یاددهی-یادگیری درس «انسان و محیط‌زیست» به دانش‌آموزان پایه یازدهم دوره متوسط دوم و احساسات روان‌بوم‌شناختی ناشی از آن بود. روش: روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی برگزیده شد. جامعه پژوهش شامل کلیه دانش‌آموزان پایه یازدهم درس «انسان و محیط‌زیست» شهرستان مشهد بودند که از بین آن‌ها نمونه پژوهش به تعداد 15 نفر با روش نمونه ‎گیری هدفمند ملاک محور، انتخاب و تا دستیابی به «حداکثر تنوع» و «تکراری شدن پاسخ‌ها» مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته شدند. در مرحله تجزیه و تحلیل، از متن مصاحبه‌ها، گویه‌ها استخراج شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت اعتباریابی داده‌ها، از نظرات استادان متخصص، کارشناسان و معلمانی که از ابتدای ارائه این ماده درسی در سال 1396 در مدارس و کلاس‌های «انسان و محیط‌زیست» به تدریس پرداخته بودند، استفاده گردید. یافته‌ها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد خطاهای شناختی دانش‌آموزان عبارتند از «تفکر دو مقوله‌ای»، «تعمیم مبالغه‌آمیز»، «فیلتر ذهنی»، «بی‌توجهی به امر مثبت»، «نتیجه‌گیری شتاب‌زده»، «درشت‌نمایی یا ریزنمایی»، «استدلال احساسی»، «عبارات بایددار» و «برچسب زدن». هم‌چنین اهم احساسات روان‌بوم‌شناختی منفی ناشی از خطاهای شناختی فوق‌الذکر «اضطراب»، «افسردگی»، «احساس گناه»، «انزواطلبی»، «خشم» و «ناامیدی» بودند. نتیجه‌گیری: ردیابی خطاهای شناختی دانش‌آموزان در فرآیند آموزش رسمی محیط‌زیست، تبیین احساسات منفی ناشی این خطاها و آگاه‌سازی معلمان نسبت به آن سبب خواهد شد تا از این مشکل مهم و تبعات آن در فرآیند یاددهی-یادگیری جلوگیری شود و کیفیت آموزش محیط‌زیست در نظام آموزش و پرورش کشور ارتقاء یابد. در پایان، بهره‌گیری از مدل هشت مرحله‌ای لیهی و همکاران به عنوان مبنای درمانی دانش‌آموزان مبتلا به درجات حادتر خطاهای شناختی پیشنهاد شد