نقش حسابرسی بر کنترل های داخلی مدیریت وسازوکاری اساسی در مدیریت سازمانهای دولتی برای ارتقای شفافیت و مبارزه فساد

انجمن بازرسان رسمی تقلب (acfe) تقلب در سه دسته «تقلب در صورت‌های مالی»، «سوءاستفاده از دارایی‌ها» و «فساد» طبقه‌بندی می‌کند. هیچ سازمانی اعم از دولتی، غیردولتی، بزرگ، متوسط، کوچک و فعال در هر رشته‌ای از خطر تقلب در امان نیست. سازمان‌های دولتی با عنایت به محیط منحصربه‌فردشان و ماهیت فعالیت‌هایشان بستر حاصلخیزی برای رخداد تقلب فساد دارند. انجمن حسابداران رسمی آمریکا (2018) بالا بودن خطر رخداد فساد و تقلب در سازمان‌های دولتی را ناشی از مشکلات تامین منابع انسانی و مسائل پیرامون آن می‌داند. ساختار حاکمیت یا راهبری سازمان‌ها که از اصول آن، «شفافیت» و «پاسخگویی» است ازجمله مواردی برای راهبری و حکمرانی مناسب تلقی می‌گردد. یکی از سازوکارهای تحقق اهداف این ساختار حکمرانی مناسب، استقرار نظام کنترل‌های داخلی کارآمد است. بر اساس چارچوب‌های معتبر و بین‌المللی، کنترل‌های داخلی دارای سه دسته اهداف «گزارشگری»، «عملیاتی» و «رعایتی» است؛ یعنی کنترل‌های داخلی اثربخش موجب می‌شود، عملیات سازمان کارا، اثربخش و دارای صرفه اقتصادی باشد، قوانین و مقررات رعایت گردد و گزارشگری (اعم از مالی و غیرمالی) قابل‌اتکا باشد. همه این اهداف منتج به مبارزه بهتر با فساد و ارتقای شفافیت همراه هستند. مثلاً اگر عملیات باصرفه اقتصادی صورت گیرد، فضا برای بروز فساد به‌شدت محدود می‌شود، اگر قوانین و مقررات رعایت شود، دریافت رشوه به‌طور قابل‌توجهی کاهش خواهد یافت و همچنین گزارشگری قابل‌اتکا نیز یکی از مظاهر اصلی ارتقای شفافیت است. بر اساس چارچوب یکپارچه کنترل داخلی (کوزو، 2013 و 1992) حسابرسی داخلی یکی از عناصر اساسی ساختار کنترل‌های داخلی سازمان است که جزو فعالیت‌های نظارتی است که بر وجود و اثربخشی کنترل‌های داخلی نظارت می‌کند و همواره توصیه‌هایی برای بهبود آن ارائه می‌کند. حسابرسی داخلی یکی از عناصر مهم است که علاوه بر ماموریت ارزش‌آفرین آن در سازمان، بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده نقش بااهمیتی در پیشگیری و کشف تقلب و فساد در سازمان دارد. در بررسی قوانین و مقررات سازمان‌های دولتی ایران مشخص گردیده است که در بسیاری از سازمان‌های دولتی ایران، الزامی به استقرار واحد حسابرسی داخلی( و سازوکار ناظر بر آن یعنی کمیته حسابرسی) وجود ندارد. در این مقاله این موضوعات مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته و پیشنهادهایی برای استقرار این سازوکار ارزش‌آفرین که می‌تواند نقش بسزایی در مبارزه با فساد داشته باشد، ارائه می‌گردد