تکامل پلاتفرم فارس در ژوراسیک: جغرافیای دیرینه، رویدادهای مهم و عوامل کنترل‌کننده

پلاتفرم فارس معرف بخش جنوب خاوری رشته‌کوه زاگرس و یکی از بزرگ‌ترین ایالت‌های نفت و گاز جهان است. به‌منظور آگاهی از رویدادهای مهم و عوامل موثر در تشکیل این پلاتفرم در ژوراسیک، چند بُرش سطحی و زیرزمینی از توالی‌های رسوبی آن بررسی شده‌است. با توجه به تغییرات رخساره‌ها و هندسه حوضه، می‌توان تکامل پلاتفرم فارس در ژوراسیک را به هشت مرحله تفکیک کرد. نخستین نهشته‌های حاصل از پیشروی دریای ژوراسیک در فارس، کربنات‌ها و شیل‌های سازند نیریز (سینمورین‌-‌پلینسباکین) است که در قسمت داخلی یک رمپ هموکلینال (پلاتفرم نیریز) تشکیل شده‌است. مجموعه رسوبی ژوراسیک زیرین با حضور کربنات‌های ستبر تکمیل می‌شود که نشانه گسترش محیط تالاب (بخش آرام رمپ میانی) و تثبیت پلاتفرم لیتیوتیس‌دار (سورمه زیرین) در توآرسین است. در انتهای توالی رسوبی ژوراسیک زیرین، شواهدی از خروج پلاتفرم از آب و توقف رسوب‌گذاری وجود دارد که با رویداد سیمرین میانی (ناپیوستگی آلنین) مرتبط است. حضور کربنات‌های دریای کم‌عمق روی ناپیوستگی آلنین، بیانگر پیشروی دریا و برقرای دوباره پلاتفرم در ژوراسیک میانی است. مجموعه رخساره‌های ژوراسیک زیرین، ناپیوستگی آلنین و کربنات‌های روی آن با شیل‌های خاکستری و سنگ آهک‌های دریای عمیق باژوسین (حوضه پوزیدونیا) پوشانده شده‌اند. این تغییر ناگهانی، نشانه غرق‌شدن پلاتفرم فارس در بخشی از ژوراسیک میانی است. با افزایش تولید کربنات و پرشدن حوضه، دریای عمیق و پلاتفرم به‌هم پیوستند و رسوب‌گذاری در بخش میانی رمپ (پلاتفرم مَند) ادامه یافت. مهم‌ترین تغییر پلاتفرم فارس در ژوراسیک پسین، حاکم شدن محیط‌های تالابی و پهنه‌های جزر و مدی (پلاتفرم عرب-هیث) همراه با خروج مکرر از آب است. مقایسه منحنی تغییرات سطح نسبی آب در پلاتفرم فارس با منحنی تغییرات جهانی آب دریاها حاکی از مطابقت این الگوها تا باژوسین است. در حالی که، از میانه‌های ژوراسیک تا پایان آن، تغییرات منحنی‌های یاد شده همسو نیستند که نشان می‌دهد تغییرات و تکامل این پلاتفرم در باتونین-تیتونین تحت کنترل پارامترهای تکتونیکی به‌خصوص تکاپوی گسل‌ها بوده‌است.