مطالعه تطبیقی نقوش تذهیب قرآن های سده سوم تا هفتم هجری قمری با نقوش گیاهی و هندسی گچ بری ساسانی

قداست کتاب قرآن هنرمندان سراسر جهان اسلام از جمله ایرانیان را که دارای قدمت هنری قابل‌توجهی بودند را بر آن داشت تا با ذوق و هنر خود به آراستن آن بپردازند. هنر ادوار تاریخی گذشته ایران ازجمله ساسانیان دارای نقش‌مایه‌های غنی است در هنر اسلامی مورداستفاده قرار گرفته است. ازجمله این نقوش می‌توان به نقش‌مایه‌های گچ‌بری ساسانی اشاره کرد که بسیار متنوع هستند. مطالعه نقوش ساسانی و تزیینات آن از نظر تشابه شکل با نقوش تذهیب قرآن‌های سده سوم تا هفتم ه. ق ازاین‌جهت حائز اهمیت است که در بازیابی منشا نگاره‌های تذهیب‌های قرآنی و همچنین نقوش استفاده شده در دیگر هنرها قابل‌بررسی و نتیجه‌گیری است. هدف این پژوهش شناسایی عناصر مشترک میان گچ‌بری‌های ساسانی و تذهیب قرون اولیه اسلامی و مقایسه بین این دو هنر است. این پژوهش کیفی است و با روش توصیفی_تطبیقی و با تکیه‌بر اسناد کتابخانه‌ای انجام شده است. این پژوهش در پی آن است تا به سوالات زیر پاسخ دهد: طرح‌های رایج در نقوش گچ‌بری ساسانی و تذهیب چه نقوشی است و چه ویژگی‌هایی دارند؟ چه شباهت‌های میان نقوش گچ‌بری ساسانی و تذهیب‌های قرون اولیه اسلامی وجود دارد؟ از نتایج این پژوهش می‌توان گفت که نقش‌مایه‌های گیاهی و هندسی گچ‌بری ساسانی با نقوش تذهیب شباهت‌های بسیاری دارد و از بن‌مایه نقوش گچ‌بری ساسانی در تذهیب‌های قرون اولیه اسلامی استفاده شده است. نقوش گچ‌بری ساسانی به‌صورت واقع‌گرایانه و چکیده انگاری شده اجرا شده‌اند در حالی نقوش تذهیب دوره اسلامی از ترکیب چند نقش و به‌صورت انتزاعی طراحی و اجرا شده‌اند. اشکال هندسی مانند فرم‌های مربع، دایره و چندضلعی‌های منتظم با ترکیب‌های متنوع مانند نقوش گچ‌بری ساسانی، در نقوش تذهیب ادامه یافته‌اند و به تکامل رسیده‌اند. درواقع چنین می‌توان بیان کرد که اگرچه هنرمندان دوران اسلامی از دوران پیش از خود الگو گرفته‌اند اما توانسته‌اند با نوآوری از هنر گذشتگان طرح‌های نو پدید بیاورند.

a comparative study of the gilding motifs of qurans from the third to the seventh century ah with vegetal and geometric motifs of sasanian stucco

the holy quran, with its rich artistic history, has been a source of inspiration for artists worldwide, including iranians who possess a notable artistic heritage. historical iranian art, such as the sassanid era, which is adorned with intricate motifs, has been utilized in islamic art. one such example of this is the sassanid stucco reliefs, which are diverse and divided into four categories: plant, animal, geometric, and inscription. only the plant and geometric motifs from this period have been used in quranic illumination from the 3rd to the 7th century ah. some of the sassanid stucco reliefs include grapevines, palm leaves, lotus flowers, pomegranates, cypress trees, and five-petal flowers. the study of sassanid motifs and ornamentation is important because of their similarity in shape to the illuminated quranic manuscripts from the early islamic period. this similarity is significant for reconstructing the origins of quranic illuminations and for examining the motifs used in other forms of art.the objective of this qualitative study, conducted using a descriptive-comparative method and relying on library documents, is to identify the common elements between sassanid stucco reliefs and early islamic illuminations and compare the two art forms. the study aims to answer the following questions: what are the common motifs in sassanid stucco reliefs and early islamic illuminations, and what are their characteristics? what similarities exist between sassanid stucco reliefs and early islamic illuminations?the results of this study indicate that the plant and geometric motifs of sassanid stucco reliefs have many similarities with the illuminated quranic manuscripts. sassanid stucco reliefs have been executed in a realistic and concise manner, while the illuminations of the islamic era have been designed and executed abstractly using a combination of several motifs. geometric shapes such as squares, circles, and regular polygons have been used repeatedly in both art forms.