تحلیل ترکیب‌بندی در کتیبه‌های پارچه های دوره ی صفوی

پارچه‌بافی دوران صفویه، مانند سایر شاخه‌های هنری با حمایت پادشاهان صفوی به اوج خود رسید به همین خاطر دوران صفوی را درخشان‌ترین عصر هنر ایران نامیده‌اند. در این دوره هنر زیبانویسی در نزد بسیاری از طبقات جامعه، دارای امتیاز خاصی بود و خوشنویسی به‌عنوان یک عنصر تزیینی در سایر هنرها چون پارچه‌بافی، قالی‌بافی، فلزکاری، مهرسازی، سکه سازی و..... کاربرد فراوانی داشته است. قلم‌های خوشنویسی مورد استفاده در طرح‌های پارچه‌های دوران صفوی از تنوع نسبی برخوردار هستند. در پارچه‌بافی دوران صفویه خطوط مختلف مانند ثلث، نستعلیق و کوفی علاوه بر نقوش انسانی، گیاهی، جانوری و هندسی در آراستن پارچه‌ها کاربرد دارد. هدف این پژوهش آن است که با تحلیل ترکیب‌بندی خوشنویسی در کتیبه‌های پارچه‌های دوره صفوی میزان تاثیرگذاری قاب‌بندی‌ها بر نوع نوشتار را مورد بررسی قرار دهد؛ لذا پرسش پژوهش این است که تنوع قاب بندی و ترکیب بندی خطوط در کتیبه های پارچه های دوره صفوی چگونه است؟ در همین راستا ابتدا به طور مختصر تاریخچه ی پارچه‌بافی و خوشنویسی در دوره صفویه مورد بررسی قرار می‌گیرد و پس از دسته‌بندی نمونه‌ها از لحاظ مضمون به تحلیل خطوط مورد استفاده در کتیبه‌ها پرداخته خواهد شد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه‌ای است. ازآنجاکه تعداد نمونه‌های جامعه آماری محدود است، با توجه‌ به میزان دسترسی 8 نمونه از پارچه‌های دارای کتیبه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که قاب‌بندی در کتیبه‌های پارچه‌های این دوره دارای تنوع از نظر فرم است. تنوع فرمی قاب شامل فشرده شدن سطرو سوار شدن حروف، جابه‌جایی حروف، تعدد کرسی‌های اصلی، تغییر شکل و اندازه حروف شده است. استفاده از نشانه‌های تزیینی و نشانه‌های نوشتاری موجود در خط (سکون، تنوین، تشدید، نقطه و...) و نقوش گیاهی در فضای منفی به جهت تعادل در ترکیب‌بندی نیز از ویژگی‌های کتیبه‌های پارچه‌های این دوران است.

composition analysis in inscriptions of safavid fabrics

the fabric weaving of the safavid era, like other branches of art, safavid fabric reached its peak with the support of safavid kings, that is why the safavid period is called the most brilliant period of iranian art. in this period, the art of calligraphy had a special privilege in the eyes of many classes of society, and calligraphy as a decorative element in other arts such as weaving cloth, carpet weaving, metalwork, seal making, coin making, etc., fabrics used in the safavid period. it is relatively diverse. in the safavid period, various lines such as tholut, nastaliq, kufi, in addition to human, vegetable, animal and geometric motifs are used to decorate fabrics. the aim of this research is to analyze the composition of the script in the inscriptions of the safavid era fabrics in order to investigate the effect of framing on the type of writing. therefore, the research question is, what is the variety of framing and line composition in the inscriptions of safavid period fabrics? in this regard, the history of textile weaving and calligraphy in the safavid period is briefly examined, and after classifying the samples in terms of theme, the lines used in the inscriptions are analyzed. the research method is descriptive-analytical and the method of collecting library materials. since the number of samples of the statistical population is limited, 8 samples of cloth with inscriptions have been examined according to their availability. the results of the research show that the framing in the fabric inscriptions of this period is diverse in terms of form and this diversity is caused by the compression of the text, the displacement of the letters, the number of main seats, the change of the shape and size of the letters, and sometimes the insertion of letters due to the adaptation of the composition. it is obvious whether or not there is enough space for handwriting in the space of the frame. the use of decorative signs and written signs in the line (calm, tone, intensification, point, etc.) and plant motifs in the negative space in order to balance the composition is also one of the characteristics of fabric inscriptions of this era.