مضمون‌شناسی کتیبه سنگاب‌های دوره صفویه و قاجار در شهر اصفهان

سنگاب‌ها ظرف‌های سنگی بزرگی هستند که در گذشته آن را از آب پر می‌کرده‌ و برای وضو گرفتن و آشامیدن در راهروی ورودی یا معبر اصلی مسجد قرار می‌‌دادند. سنگاب ارتباط معنایی محکمی با کارکردش دارد و افزون بر وسیله‌ای برای آشامیدن‌ و تامین آب برای وضو، نمادی از مذهب و اعتقادات شیعه بوده است. هدف از ساخت این وسیله، دسترسی به آب تا قبل از لوله‌کشی آب در ایران بوده است. همچنین، اشاره‌ای به حادثۀ عاشورا و وقایع آن می‌کند که بنا بر اعتقادات شیعه، در دوره صفوی رواج یافته است. سنگاب‌ها در دید عامه از ارزش قدسی والایی برخوردار بوده؛ ازاین‌رو، در حفاظت آن می‌کوشیده‌اند؛ اما در دوره‌های بعدی، با لوله‌کشی شدن سیستم آب‌وفاضلاب، سنگاب‌ها و حفاظت از آن‌ها به فراموشی سپرده شد. این پژوهش از نوع توصیفی‌-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به‌روش کتابخانه‌ای و میدانی است. پژوهش حاضر، پس از تعریف کتیبه و سنگاب، بررسی مفاهیم آب در فرهنگ ایران، مضمون‌شناسی به‌کاررفته در سنگاب‌ها، می‌کوشد تا به پرسش کتیبۀ سنگاب‌های دوره صفویه و قاجار از نظر مضمون چگونه دسته‌بندی می‌شود و چه ویژگی‌هایی دارد، پاسخ دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد کتیبه‌های سنگاب‌های دوره‌های صفوی و قاجار شامل کتیبه‌های قرآنی، استعانت از پیامبران و امامان معصوم(ع)، یادآوری واقعۀ کربلا و یاد امام حسین(ع)، سنت وقف، ثواب و باقیات‌الصالحات است. این مضمون‌ها متاثر از باورها و اعتقادات دینی برای نمایش و تحکیم دین شیعه است. از آنجایی که کتیبه‌ها اطلاعاتی را دربارۀ ساخت بنا و هنرمندان، وقف‌کننده می‌دهد، شناخت این محتوا اطلاعات زیادی را از هر دوره هویدا می‌‌سازد.

thematics of the inscriptions of the sangabs of the safavid and qajar periods in isfahan city

sangabs are large stone containers that were filled with water in the past and placed in the entrance corridor or main passage of the mosque for ablution and drinking. sangab has a strong semantic connection with its function, and in addition to being a means of drinking and providing water for ablution, it has been a symbol of shia religion and beliefs. the purpose of building this device was to provide access to water before piping water in iran. also, it refers to the incident of ashura and its events, which, according to shia beliefs, became popular during the safavid period. sangabs have a high sacred value in the eyes of the public. therefore, they have tried to protect it; but in later periods, with the piping of the water and sewage system, the cisterns and their protection were forgotten. this research is descriptive-analytical and collects information by library and field methods. the present study, after defining the inscription and sengab, examining the concepts of water in iranian culture, thematics used in sengabs, tries to answer the question of how the sengab inscriptions of the safavid and qajar period are classified in terms of theme and what are their characteristics. the findings of the research show that the inscriptions of the tombstones of the safavid and qajar periods include quranic inscriptions, help from the prophets and infallible imams (pbuh), reminders of the incident of karbala and the memory of imam hussain (pbuh), the tradition of endowment, reward and remnants of righteousness. these themes are influenced by religious beliefs and convictions to show and consolidate the shia religion. since the inscriptions provide information about the construction of the building and the artists, the dedicators, knowing this content reveals a lot of information about each period.