آداب بصری تدوین فرمان‌های پادشاهی قاجار

از میان آثار هنری و تاریخی که در ایران و از دوره اسلامی به یادگار باقی‌مانده می‌توان به نامه‌ها و فرمان‌های پادشاهی اشاره کرد که نمونه‌های قدیمی آن عمدتا از دوره تیموری به بعد باقی‌مانده است. تحریر این نوع نامه‌ها و فرمان‌ها دارای اصول و قواعد خاصی بوده که در رساله‌های آداب ترسل به آن‌ها اشاره شده است. از دوره قاجار نیز فرمان‌های شاهی متعددی در موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی به‌جامانده که تحریر و کتابت آن‌ها آداب و اصول خاص خود را دارند. این مقاله به این پرسش پاسخ می‌دهد که: فرمان‌های شاهی دوره قاجار شامل چه ویژگی‌ها و آداب بصری است؟ هدف از این پژوهش، دستیابی به ویژگی‌ها و آداب بصری فرمان‌های شاهی دوره قاجار است. روش این پژوهش توصیفی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که کاتبان و منشیان در دوره قاجار هنگام تحریر فرمان‌ها، تمامی اصول و آداب نگارش نامه‌ها را که در رساله‌های آداب ترسل ذکر شده، رعایت نکرده‌ و تغییراتی در آن اعمال نموده‌اند. اولین عنصری که در رساله‌ها به آن اشاره شده، شروع نامه‌ها با نام و یاد خداست که تعداد کمی از فرمان‌های قاجاری با این اصل آغاز شده‌اند. مورد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، درج مهر شاهی بر روی فرمان نامه‌ها است. بر پایه نمونه های موجود، از دوره ایلخانی و مخصوصاً دوره تیموری به بعد، بر روی نامه‌ها مهر شاهی می‌زدند. در فرمان نامه‌های قاجاری بعد از مهر شاهی، شبه طغری به کار رفته است که با خط تعلیق و یا توقیع نوشته شده‌اند. از دیگر آداب بصری که در نامه‌های دوره قاجار اجرا شده است می‌توان به فواصل زیاد در سطربندی نامه‌ها، نوشتن تاریخ در انتهای نامه و جدول‌کشی آن‌ها اشاره کرد.

the visual rules of compiling the royal decrees of the qajar dynasty

among the artistic and historical works that remain in iran and from the islamic period, we can mention the letters and royal decrees of the kings; whose old examples remain from the timurid era onwards. the writing of these types of letters and decrees has certain principles and rules that are mentioned in treatises on sending manners. from the qajar era, there are many royal decrees left in museums and private collections. this kind of manuscripts writing have their own customs and principles. the article answers the question: what features and visual customs do the qajar era royal decrees include? the purpose of this research is to achieve the characteristics and visual customs of the royal orders of the qajar era. the method of this research is descriptive and the method of collecting library information. the results show that the scribes and clerks in the qajar period did not follow all the principles and manners of writing decrees that were mentioned in the treatises on sending manners when writing orders. the first element that is mentioned in the treatises is the beginning of the letters with the name and remembrance of god. as the results show, a few qajar edicts started with this principle. the next item that can be mentioned is the royal seal on the decree of letters; that from the ilkhanid period and especially the timurid period onwards, they put the royal seal on the letters. in the decree of qajar cases after the king seal, pseudo-tughra is used. pseudo-tughras are designed with suspension lines or signatures. among the other visual customs that have been implemented in the letters of the qajar dynasty, we can mention the lining of the letters, writing the date at the end of the letter and tabulating them