گفتمان‌کاوی انتقادی در رمان آخرین انار دنیا

گفتمان‌کاوی انتقادی یک روش مطالعاتی بینارشته‌ای محسوب می‌شود که می‌تواند در نقد رمان‌های ادبی و در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی به کار گرفته شود. نورمن فرکلاف یکی از نظریه‌پردازان شاخص گفتمان‌کاوی انتقادی است که با ارتقا بخشیدنِ تحلیل متن از سطح توصیف به سطح تبیین و با دخالت دادن مولفه‌های ایدئولوژی، قدرت و تاریخ، متون را تفسیر کرد. رویکرد وی بعدها مورد توجّه قرار گرفت و برای آشکار کردن لایه‌های پوشیده در آثار هنری و ادبی به کار گرفته شد. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف رمان‌ آخرین انار دنیا اثر بختیار علی را در سه سطح توصیف، تبیین و تفسیر بازخوانی کند. یافته‌های اولیه پژوهش از دیدگاه گفتمان‌کاوی انتقادی بیانگر آن است که در سطح توصیف، رمان‌ بختیار علی به صورت غیرخطی به روایت داستان می‌پردازد تسلسل زمانی رعایت نمی‌شود؛ بلکه گذشته، حال و آینده در هم می‌آمیزد و باعث می‌شود خواننده درک زمان را مشکل آفرین بیابد افزون براین، زبان توصیف متن داستان‌ بختیار علی با شیوة محاوره‌ای حرکت می‌کند. جملات با بیانی ساده و روان در ارتباطی ملموس و واقعی در وجه اخباری روایت می‌شوند. در سطح تبیین و تفسیر نیز باید اشاره کرد که محور اصلی رمان‌ بختیار علی، بیانگر مناسبات سیاسی و اجتماعی در کوردستان عراق است که در تیپ‌های مختلفِ سریاس صبحگاهی و دیگر شخصیت‌های رمان‌ها نمود پیدا می‌کند. هر کدام از این تیپ‌های رمان‌ بختیار علی بازگویی رنج‌های جمعی و فردی مردم کوردستان عراق است؛ جنگ، خشونت در سطح منطقه، مشکلات هویتی، بحران‌های سیاسی و اقتصادی، تعارض‌های فردی انسان‌ها و مشکلات سنتّ‌ها و مسایل ملی‌گرایی نمونه‌هایی از این دست هستند که نشان می‌دهد؛ روایت رمان‌ بختیار علی بر اساس پیوندها، گفتمان‌های سیاسی و تاریخ بافت اجتماعی کوردستان عراق بنیان نهاده شده‌است.