رنگ دین و مذهب بر شعر فرخی سیستانی

دیوان فرخی سیستانی کامل‌ترین دیوان برجای مانده از عصر غزنوی است. همین امر برتری شاعر را نسبت به معاصرانش نشان می‌دهد. روانی اشعار فرخی و دوری کلام او از لغات دشوار عربی، ذهن را مردد می‌کند که فرخی با زبان و شعر عرب آشنایی چندانی نداشته است. در مقالۀ پیش رو که به شیوۀ علمی - پژوهشی فراهم آمده است، نگارنده کوشیده است در دیوان فرخی به تاثیر زبان و فرهنگ و ادب عرب بپردازد و در بحث تفصیلی مقاله، موارد استفاده از آن را با ذکر مثال نشان دهد. از آنجا که فرخی سیستانی در روزگار جوانی برای دهقان سیستانی به شاعری و دبیری و منشی‌گری مشغول بود، به زبان و ادب عرب آشنا بوده است. دیوان او بهترین منظر برای این ادعاست. از نمونه‌های زبان و ادب عرب در دیوان فرخی می‌توان کاربرد واژه‌های عربی در قافیه، استفاده از لغات دشوار عربی، ذکر نام ادبای عرب، تضمین آیات قرآنی، کاربرد اصطلاحات و جملات عربی، آوردن نام سوره‌های قرآن و اشاره به مضمون آیات و ضرب‌المثل‌های عربی، رعایت‌کردن ویژگی‌های صرفی زبان عرب، ذکر مضامین مشترک شاعران عرب و اشاره به برخی مناسبت‌های ویژۀ ادبیات عرب را نام‌ برد. شعر فرخی سیستانی نمودی از شعر درباری عصر غزنوی است. توصیف موضوعاتی نظیر تشرّع و غزا و حمایت از دین اسلام و حتی مبارزه با قرمطیان و قتل عام شیعیان ری و ویرانی آنجا از جمله مفاخری است که شاعر ممدوح را با آن ستایش می‌کند. هیچ‌کدام از نمودهای قرآن یا فرهنگ و زبان عربی جایی در عمق باور مذهبی شاعر ندارد. به راحتی می‌توان نمونه‌هایی از ضعف عقاید مذهبی و بی‌پروایی‌های شاعر نسبت به آیین‌ها و واجبات اسلامی را در دیوان او مشاهده‌کرد. تسلط فرخی سیستانی به زبان، فرهنگ و ادب عرب، چونان ابزاری است که به شاعر کمک می‌کند در ستایش ممدوح فروگذار نکند و از سوی دیگر دانش و تشخّص خود را به نمایش بگذارد.