تطبیق شناخت در معرفت دینی و فلسفه معاصر در قالب یک مدل مفهومی

هر تلاشی جهت کندوکاو در نظریات شناخت ناگزیر از تفکیک دو مقوله هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است. به‌علاوه، گریزی از پرداختن به نقش و جایگاه عقل جمعی (جنبه بشری) و وحی (جنبه الهی) در مقوله شناخت نیست و دستاوردهای دو مدعی اصلی در این وادی، باید از دیدگاه اندیشگانی فلسفه و ادیان مورد مداقه قرار گیرد. این مقاله با ارائه مدلی دو بعدی به این مهم پرداخته و در آن، هستی‌شناسی (با سه مقوله اصلی شناخت: وجود، ظهور، و ثبوت) و معرفت‌شناسی (با سه ابزار اصلی شناخت: حس، عقل، و شهود) دو محور افقی و عمودی را تشکیل داده‌اند. حدود و ثغور و نحوة دستیابی به شناخت در معرفت دینی بر حسب گرایش و اعتقادات نحله‌های نه‌گانة مطرح (زهاد، فقها، علما، متکلمین، جدلیون، سوفسطاییان، متصوفه، عرفا و مفسرین)، از همین منظر با نه رویکرد غالب در فلسفه معاصر (جزمی، پدیدارشناسانه، علمی، گمانی، جدلی، نقدی، وجودگرایانه، زیباشناسانه و تاویلی) مقایسه شده است. اگرچه تاکنون هر یک از این جریان‌ها موضوع مباحث و مقالات بیشماری بوده‌اند اما هیچ‌گاه با این نگاه فراشمول با یکدیگر متناظر نشده‌اند تا چشم‌انداز روشنی از نسبت میان آنها فراهم گردد.

comparative study of cognition in religious knowledge and contemporary philosophy through a conceptual model

the pursuit for the premises of cognition urges a systematic separation of ontological and epistemological considerations. this is while both the mundane (collective intellect) and divine (revelation) imprints on cognition are to be taken into account, which suggests a comparative study based on the philosophy of mind and religion. present article provides a two dimensional model to classify and compare these views. the horizontal and vertical axes of this model respectively represent the ontological and epistemological stands. in the epistemological axis, three faculties of cognition, namely sense, intellect, and intuition are listed, whereas the ontological axis lists three aspects of being, appearance and function of cognitive data. this encompasses nine approaches of the modern philosophy (positivistic, phenomenological, scientific, speculative, dialectical, critical, existential, aesthetical, and hermeneutical) as well as nine mainstreams in religious wisdom (ascetics, jurists, scholars, theologians, dialecticians, sophists, sufis, mystics, commentators). though each of these currents has been the subject of uncountable discussions, a one-to-one correspondence has never been established, and such a comprehensive overview provides a clear vision of human approach to the category of knowledge.