ایران به‌مثابه دیگری؛ خوانشی متفاوت از منظومه خسرو و شیرین نظامی در نمایش‌نامه فرهاد و شیرینِ صمد وورغون

صمد وورغون شاعر و نویسنده آذربایجانی در نمایش‌نامه فرهاد و شیرین، منظومه خسرو و شیرین را به‌گونه‌ای برخلاف نیّت نظامی گنجوی به‌سخن درآورده و درصدد برساخت یک خودی/ دیگری بوده است. او در این اثر ایرانیان را دشمن تهدیدکننده سرزمین‌های ماورای ارس جلوه داده و خصومتی فصل‌ناپذیر را میان آنها متصور شده است. وورغون، هم‌صدا با سیاستمداران کمونیست، در پی آن بوده که هویتی مستقل برای جمهوری تازه‌تاسیس آذربایجان تدارک ببیند؛ به‌نحوی‌که با اشتراکات فرهنگی ایران و عثمانی هم‌پوشانی نداشته باشد. پژوهش حاضر با استفاده از شیوه توصیفی‌‌تحلیلی می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که وورغون خودی و دیگری را چگونه توصیف کرده و از چه راه‌کارهایی برای تعیین و تثبیت هویت فرهنگی قفقاز بهره برده است. نویسنده این نمایش‌نامه، ایرانیان را با جنبه‌های منفی، مانند تجاوز، آدم‌ربایی، والدین‌کُشی، دروغگویی و جز اینها توصیف کرده و درعوض، همه صفات مثبت را به مردم اقلیم بردع نسبت داده است. از جانب دیگر، معرفی شیرین و فرهاد به‌منزله عشاقی برخاسته از آذربایجان و نیز خلق شخصیتی با نام آذربابا بخشی از راه‌کارهای وورغون برای تبلیغ هویت جدید قفقاز بوده است.  

iran as the other: a different reading of nizami’s poem khosrow and shirin in samad vurgun’s play farhad and shirin

in his play, farhad and shirin, the azerbaijani poet and writer, samad vurgun recounted the poem of khosrow and shirin contrary to nizami ganjavi’s intentions and tried to create a “self vs. the other” divide. iranians were portrayed as a threatening enemy of the lands beyond aras and an intractable enmity between the two sides was imagined. in agreement with the communist politicians, vurgun sought to prepare an independent identity for the newly established republic of azerbaijan in a way that did not overlap with iranian and ottoman cultural commonalities. the current research, based on a descriptive-analytical method, tries to answer the question of how vurgun described the self and the other and what strategies he employed to determine and embody the cultural identity of the caucasus. the author of the play portrayed the iranians as people with negative characteristics such as raping, kidnapping, parent-killing, lying, etc. and instead, attributed all the positive qualities to the people of barda district. on the other hand, introducing shirin and farhad as lovers from azerbaijan and creating a character named azarbaba were part of vurgun’s strategies to promote the new identity of the caucasus.