نقد روشنفکری ایرانی؛ خوانش وانوسازانه داستان «وداع» جلال آل‌احمد

در این مقاله، از خلال بررسی و خوانش وانوسازانه داستان «وداع» به‌قلم جلال آل‌احمد، از مجموعه‌ داستان سه‌تار، به نقد نخبه‌گرایی در اندیشه روشنفکران ایرانی دهه‌های 30 و 40 شمسی پرداخته خواهد شد. این خوانش وانوسازانه با تاکید بر نگاه فیلسوف فرانسوی، ژاک دریدا، انجام می‌شود و ازحیث روش‌شناختی مبتنی ا‌ست بر روش هشت‌مرحله‌ای دیوید بوژه، که به‌عنوان نوعی استراتژی تحلیل انتقادی پسا‌مدرن در مواجهه با روایتْ‌ مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش بوژه این گام‌ها را دربرمی‌گیرد: جست‌وجوی دوگانگی، بازتفسیر سلسله‌مراتب، کشف صداهای یاغی، برملاسازی سویه دیگر روایت، نفی پی‌رنگ، یافتن استثناء، ردگیری بین خطوط، و سازمان‌دهی مجدد روایت. به‌نظر می‌رسد بتوان با بهره‌گیری از این روش و اتخاذ منظری وانوسازانه در خوانش داستان موردنظر از جلال آل‌احمد، دست‌‌آخر به روایت نوپدیدی دست یافت و ازخلال آن به نقد دیدگاه نخبه‌گرایانه سوژه روشنفکر ایرانی در این دو دهه پرداخت. کوشش محققان درجهت فراتررفتن از فردی به نام آل‌احمد و نزدیک‌شدن به سوژه آل‌احمد در مقام یک روشنفکر است، سوژه‌ای که در زمانه و زمینه خاصی به عرصه برکشیده شده و آثاری را تولید کرده است. یافته‌ها نشان داد که این سوژه روشنفکر، با بازتولید روابط فرادست/فرودست، خود را در جایگاه فرادست نشانده و با تکیه بر خرد مدرن، و بدون درک روابط وجودی فرودستان، به نمایندگی ایشان پرداخته و تلاش کرده است به آنچه رسالت روشنفکرانه خویش می‌نامد جامه عمل بپوشاند.  

a critique of iranian intellectualism: a deconstructionist reading of jalal âl-e-ahmad’s farewell

this article seeks to critique the elitism in the thoughts of iranian intellectuals of the 1950s and 1960s. to do so, it carries out a deconstructionist reading of jalal al-e-ahmad’s story titled farewell from the collection sitar (literally: three string musical instrument). the book contains 13 stories of al-e-ahmad published in 1948. the current study was conducted from the perspective of the french philosopher jacques derrida and employed the eight-step strategy of david boje as a postmodern critical analysis in dealing with the narrative. boje’s method includes searching for duality, reinterpreting hierarchies, discovering rebel voices, revealing the other side of the narrative, negating the plot, finding exceptions, tracing between the lines, and resituating. the article follows each of these steps to bring about the deconstructionist reading of the story. after using the 8-step strategy of boje, eight dualities were found: beauty vs. ugliness, core vs. periphery, naked vs. clothed, enlightenment vs. gluttony, rational vs. superstitious, quiet vs. garrulous, boy vs. girl, and activity vs. passivity. each of these dualities has a hierarchical dominant/subordinate structure, and the narrator narrates the story in a way he is in the dominant position. then the hierarchy in each duality was reinterpreted so the rebels found their voice and the other side of the story appeared. the romantic plot of the story was replaced with a tragic one, exceptions were found, and between the lines were read. based on boje’s strategy and adopting jacques derrida’s deconstructionist approach to read farewell, a new narrative emerged that made possible the critique of the elitist views of iranian intellectuals during the 1950s and 1960s. it is necessary to go beyond the person of al-e-ahmad and get closer to the subject of al-e-ahmad as an iranian intellectual; a subject that has been made possible in a particular context and has produced works. according to the narrative that emerged from the deconstructionist reading of the story, it is concluded that the intellectual subject reproduces the hierarchical relationships, puts himself in a superior position, relies on modern reason, and without considering and understanding the existential relations of the subaltern, seeks to represent them and aims to accomplish what he calls an intellectual mission.