وجوه اثرپذیری محمدعلی فروغی در مکاتبات از منشآت قائم‌ مقام (از تقلید تا نوآوری)

محمد‌علی فروغی از رجال صاحب‌نام معاصر در حوزۀ سیاست، فرهنگ و حقوق به‌شمار می‌رود. دو وجهۀ سیاسی و فرهنگی او، انگیزه نگارش مکاتباتی مرتبط با این موضوع‌ها بوده است. به‌سبب آشنایی فروغی با ادبیات کهن و دلبستگی به فرهنگ ایران، نامه‌های او علاوه‌بر آثار کهن ادبی، از ساختار منشآت پیشینیان تاثیر پذیرفته است. با نگاهی به این مکاتبات می‌ توان تاثیر منشآت قائم‌مقام فراهانی را به‌وضوح مشاهده کرد. او درعین تقلید از سبک قائم‌مقام، در نامه ها، نوآوری‌هایی نیز داشته است. با عنایت به این مسئله، در مقاله حاضر، با درنظرداشتن منشآت قائم‌مقام به‌منزله نمونه‌ای از سبک بازگشت، میزان نوآوری و تاثیرپذیری فروغی از مکاتبات قائم‌مقام بررسی شده است. به‌همین‌منظور، 11نامه از نامه‌های فروغی از کتاب سیاست‌نامه ذکاءالملک و 11 نامه از منشآت قائم‌مقام، در سه حوزۀ دوستانه، سیاسی و اجتماعی، واکاوی شده است. یافته‌ها نشان داد که اگرچه فروغی در ساختار نامه ها، شگرد‌های ادبی و ویژگی‌های زبانی از نامه های قائم‌مقام متاثر است، در حوزۀ محتوا و مفاهیم نوآوری هایی داشته است. نوآوری ذکاءالملک در تلفیق سبک بازگشت با مفاهیم اجتماعی‌‌سیاسیِ مدرن است. فروغی در نگارش نامه‌ها به اوضاع زمانه و فهم مردم توجه ویژه داشته است؛ ازاین‌رو، علاوه‌براینکه از سبک بازگشت (و به طور خاص منشآت) متاثر بوده، با برخی شگردها و ظرایف بیانی نقاط ضعف آن را برطرف کرده‌ است. فروغی با استفاده از این شیوه نگارش، به دو هدفِ جلب نظر مخاطبان به ترویج فرهنگ و ادبیات فارسی و رساندن مفاهیم نوگرایانه، درکنار گزارش‌ مسائل روز جامعه دست یافته است. در نامه‌های سیاسی و اجتماعی او شاهد تقلید از متون دشوار ادبی‌‌تاریخی هستیم، اما مکاتبات دوستانه او به‌سبب الگوبرداری از متون غنایی، لطافت و دل‌انگیزی خاصی دارد؛ به‌طوری‌که خواندن این نامه‌ها نسبت به نامه‌های اجتماعی التذاذ ادبی بیشتری به خواننده می‌بخشد. 

aspects of muhammad ali foroughi’s letters influenced by farahani’s monsha’at: from imitation to innovation

mohammad ali foroughi (also known as zoka-ol-molk) is regarded as one of the well-known contemporary iranian men in politics, culture, and law. his political and cultural careers motivated him to correspond with many educated friends about these issues. due to foroughi’s familiarity with ancient literature and his attachment to iranian culture, his letters have been influenced by the style of his predecessors in addition to the earlier literary works. by perusing these letters, one can visibly see the influence of ghaem magham farahani’s monsha’at (letters). while imitating the style of farahani, foroughi had innovations in his letters. the present article aims to reveal the extent of foroughi’s innovation and his being influenced by ghaem magham’s letters by considering farahani’s letters as an example of the return style. in the current study 11 letters from foroughi, collected in zoka-ol-molk’s policy book, and 11 letters from ghaem magham’s monsha’at, fallen into friendship, politics, and social categories, were analyzed. it was found that although foroughi was influenced by the letter styles, literary techniques, and linguistic features of farahani’s letters, he made innovations in their contents and concepts. zoka-ol-molk’s innovations can be seen in combining the return style with modern socio-political concepts. in writing letters, foroughi paid special attention to the temporal conditions and people’s understanding. therefore, besides being influenced by the return style (especially that of monsha’at), he overcame its weaknesses with some expressive tricks and subtleties. by using this way of writing, foroughi has achieved the goals of attracting the attention of the audience to promoting persian culture and literature and conveying modern concepts along with reporting on current social issues. in his political and social letters, we see him imitating demanding literary-historical texts; while his friendly letters are very tender and heartwarming due to imitating lyrical texts. hence, reading these letters gives the reader more literary pleasure than social letters.