بررسی دریافت ترجمه فارسی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران

ترجمه فارسی کتاب جیمز موریه، سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی، از شاهکارهای ادب فارسی است. میرزا حبیب اصفهانی این ترجمه را از روی ترجمه فرانسوی کتاب به فارسی برگردانده است. این واقعیت که اثری ترجمه‌شده، آن هم ازطریق ترجمه‌ای میانجی، بتواند با چنان استقبالی در میان خوانندگان یک زبان مواجه شود، کم‌سابقه و استثنایی است. از زمان انتشار این اثر، پژوهشگران زبان و ادبیات، ترجمه و دیگر رشته‌های علوم انسانی جنبه‌های مختلف آن را مطالعه کرده‌اند. بااین‌حال، تاکنون پژوهشی که با رویکردی تاریخی به مطالعه دریافت مخاطب فارسی‌زبان از این ترجمه بپردازد صورت نگرفته است. در این مقاله، پژوهشگر براساس مفهوم «افق انتظار» یاوس و با استفاده از روش توصیفی‌‌تحلیلی، تلاش کرده تا با مرور آثار و بررسی متون موجود به ابعاد مختلف دریافت مخاطب فارسی‌زبان از این ترجمه در قبل و بعد از انقلاب اسلامی دست یابد. برای این منظور، از میان نقدها و پژوهش‌های موجود درباب این اثر، که شامل حدود 50 مقاله و کتاب فارسی منتشرشده از سال 1321 تابه‌حال است، 10 اثر شاخص و مرتبط (5 اثر منتشرشده قبل و 5 اثر بعد از انقلاب اسلامی) گزینش شد و با روش تحلیل محتوای کیفی، انتظارات درون آنها هدف بررسی و تحلیل قرار گرفت. سپس، ابعاد مختلف دریافت‌هایی که از ترجمه فارسی حاجی‌بابا در این آثار طرح و بحث شده، استخراج و مقایسه شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که ترجمه فارسی سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی طی هردو بازه زمانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی، ذائقه ادبی خوانندگان، ازجمله ادیبان، منتقدان و پژوهشگران، را جلب کرده و با گذشت زمان، همچنان مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته که مایه ماندگاری و محبوبیت این اثر شده است.          

a study of the reception of the persian translation of the adventures of hajji baba of ispahan before and after the islamic revolution in iran

the persian translation of the adventures of hajji baba of ispahan by james morier is undoubtedly one of the masterpieces of persian literature. mirza habib esfahani translated this work into persian from the french translation of the book. the fact that a translated work, through an intermediary translation, can meet such a reception by the readers in the literature of a language is considered one of the rare and exceptional cases. since the publication of this work, researchers of language and literature, translation, and other fields of humanities have studied its various aspects. however, so far, no research has studied the reception of this translation by persian readers from a historical perspective. in this article, based on jauss’s concept of “horizon of expectations” and using the descriptive-analytical method, the researcher has tried to investigate various aspects of the reception of this translation by the persian readers before and after the islamic revolution through reviewing the works and examining the existing texts. to do so, from among the studies available on this work, which comprised about 50 persian articles and books published since 1942, ten significant works (5 published before and 5 after the islamic revolution) were selected, and the expectations within them were examined and analyzed using the qualitative content analysis method. next, the various themes of the persian translation receptions discussed in these ten works were extracted and compared. the findings of the study indicated that during both periods, the persian translation of the adventures of hajji baba of ispahan was of interest to the literary taste and in line with the expectations of the readers, including those of writers, critics, and researchers. it continues to be widely received by the readers, which has made this work enduring and popular.