بررسی، تحلیل و نقد نظریه مجاز

مجادلات کلامی بسیار در میان نحله های اسلامی، به ویژه اشاعره و معتزله، و مواجهه آنها با اصل بلاغت به جایی رسید که برخی از متکلمان وجود مجاز در قرآن را انکار کردند. علاوه‌بر آثار کلامی، این مقوله شاکلۀ کتاب های بلاغی را نیز به خود اختصاص داد. به خصوص از روزگار سکاکی، گویا گرانیگاه مباحث مربوط به مجاز از آثار کلامی به آثار بلاغی منتقل شد. مباحث اصلی در این آثار بر سر تعریف مجاز و حقیقت، کیفیت شناخت این‌دو، انواع مجاز و... بوده است. می توان گفت اساس بسیاری از این مجادلات یا مشکل اصلی آنها توجه به یکی از جنبه ها و غلفت از دیگر جنبه های این موضوع بوده است. به نظر می رسد علی رغم کوشش ها و نکته سنجی های محققان مختلف در این آثار، به‌دلیل آمیختگی قلمروهای مختلف در این موضوع، پژوهش های امروزی حوزۀ مجاز کمتر به تحقیقات پیشین پرداخته‌اند. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی سیر مطالعات مجاز در کلام و آثار بلاغی مختلف، به‌شیوه تحلیلی‌‌توصیفی، این موضوع از چشم اندازهای مختلف تحلیل و نقد شده است. ماحصل پژوهش نشان می دهد واژۀ محوری، درهم‌آمیختن قلمروهای مختلف، مباحث انتزاعی کلامی، تقسیم‌بندی های غیرضرور، بی توجهی به جنبۀ کاربردی زبان، هم پوشانی گونه های مجاز و تکرار مطالب، مشکلات اساسی تحقیقاتی از این دست بوده است. درکنار این مسائل، باید از بی‌توجهی به نکته سنجی های دانشمندانی مانند جرجانی و خطیب قزوینی نیز یاد کرد. به نظر می رسد اگر به جنبه‌های اطلاع رسانی، کاربردشناسی و زمینۀ متن توجه کنیم، بسیاری از نابسامانی های تشخیص معنایی مجاز حل خواهد شد. ازسوی‌دیگر، تقسیم این مقوله به مجاز مرسل و مرکب و اندک قلمروهایی که در ذیل این‌دو قرار می گیرد، ما را از دیگر دسته بندی ها بی نیاز خواهد کرد.  

reviewing, analyzing, and criticizing the theory of metonymy

research on metonymy and related topics in islamic studies stems from muslims’ interaction with the qur’an and their efforts to comprehend the meaning of certain verses. it sparked numerous theological debates among islamic sects, such as the ash’arites and the mu’tazilites, to the extent that some scholars rejected metonymy in the qur’an. in addition to theological (islamic kalam) works, metonymy featured in rhetorical volumes and since the time of sakkaki it has been transferred from theological to rhetorical works. the main issues in these works relate to the definition of metonymy and truth, the quality of their recognition, metonymy types, and so on. the main debate has been attending to one aspect and neglecting other aspects. despite the efforts made by muslim scholars in these works, due to the intermingling of different fields in this subject, current research on metonymy has paid less attention to previous studies. therefore, the present research has explored this issue from various perspectives while examining the evolution of metonymy studies in the works of muslim theologians and rhetoricians using a descriptive-analytical method. the results showed that logocentrism, the intermingling of different domains, abstract theological topics, unnecessary divisions, disregard for the functional aspect of language, overlapping types of metonymy, and repetition of the content were the main research barriers. additionally, one should also mention the neglect of the points made by scholars such as jurjani and khatib qazvini. it seems that if we pay attention to the aspects of information, pragmatics, and the context in the field of metonymy, many problems of its semantic recognition will be solved. on the other hand, dividing this category into metalepsis and compound metonymy as well as their trivial subfields will make us independent from other categories.