جریان‌های صوفیانه در فارس پیش از ظهور ابن‌خفیف

محققان کمتر به جست وجو درباب چگونگی پیدایش و تکوین جریان‌های عرفان و تصوف در نقاط گوناگون ایران توجه کرده‌اند. با تقسیم جریان تصوف به دو مکتب عراق و خراسان و تمرکز محققان بر صوفیان و دیدگاه ‌های صوفیانه این مناطق، دیگر نگرش ‌های صوفیانه در اقصی‌نقاط ایران در سایه قرار گرفتند. یکی از مناطقی که کمتر بررسی شده، خطه‌ی فارس است. به‌نظر می رسد حضور بیش از هشتاد شیخ از مشایخ تصوف در فارس پیش از ظهور ابن‌خفیف و گسترش تصوف در این منطقه، ضرورت بررسی و جست ‌وجو درباب آغاز و تکوین جریان عرفان و تصوف در این خطه را آشکار می‌ کند. در پژوهش حاضر، نام و نشان چهل‌وسه‌تن از مشایخ فارس و شیراز استخراج شده است که پیش از ابن‌خفیف زیسته‌اند یا هم‌عصر او محسوب می شوند که در پژوهش حاضر جهان‌بینی عرفانی این مشایخ تا حد امکان برمبنای اطلاعات اندک باقی‌مانده تحلیل شده است. از تحلیل و تبیین نگرش عرفانی ایشان مشخص شد که در این دوره چهار جریان اصلی اعلام حضور کرده‌اند: نخست، جریان زهدورزی و گوشه‌نشینی (نمودی از شکل اولیه‌ی تصوف)؛ دوم، جریان صوفیان متمایل به مکتب عرفان عراق؛ سوم، جریان صوفیان متمایل به مکتب عرفان خراسان؛ و چهارم، جریان پیش‌ آهنگان مکتب عرفان فارس. تحلیل ارقام به‌دست‌آمده نشان می‌ دهد در فارس غلبه فکری‌‌عرفانی با مشایخ پیش‌ آهنگ مکتب فارس بوده و دیگر جریان ‌ها نقشی کم رنگ‌تر ایفا کرده‌اند.

sufi currents in fars before the appearance of ibn-e khafif

investigating the origins of sufism in various regions of iran is a significant topic that has not been adequately explored. the researchers’ focus on iraqi and khorasan schools of sufism has led to neglecting sufi practices in other areas including fars and shiraz. notably, the presence of over eighty sufi sheikhs in fars and shiraz before the appearance of ibn khafif, along with the substantial growth of sufism in this region underscores the need to study the origins and development of sufism there. this research identified forty-three sheiks from fars and shiraz who lived either before or contemporaneously with ibn khafif and analyzed their mystical views based on the limited available information. as a result of this analysis, it is evident that four main sufi currents existed during this period: first, the ascetic and secluded form of sufism; second, the iraqi school of sufism; third, the khorasan school of sufism; and fourth, the pioneers of fars school of mysticism. the findings indicated that the shiraz school sheiks were predominant in fars, with other currents playing a lesser role.