«افسانه» بازشناسی یک اصطلاح موسیقی در شعر فارسی

موسیقی با پیشینه‌ای چندهزارساله در میان ایرانیان، هم در جایگاه یکی از هنرهای زیبا و هم به‌منزله یک فن کاربردی، در ساحت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی حضور داشته است. افزون‌بر بازتاب این حضور، پیوند دیرینه و تنگاتنگ موسیقی با شعر، دواوین شعر فارسی را مشحون از اصطلاحات موسیقی و نام الحان و نغمه‌ها و سازها و سازندگان کرده است. بدیهی است که در گذر زمان، برخی واژگان و اصطلاحات جدید در این حوزه رواج یافته‌اند و شماری نیز مهجور مانده و سرانجام فراموش شده‌اند و بعضی دیگر دچار تحول لفظی یا معنایی یا نوسان در گستره شمول شده‌اند. ازسوی‌دیگر، درک درست معانی و حتی دریافت بسیاری از جنبه‌های هنری متون، در گرو تسلط بر رویه‌های گوناگون معنایی واژگان و وجوه دلالت اصطلاحات است. بی‌گمان، یکی از کارکردهای مهم نگارش شرح بر آثار گذشتگان، توضیح معنی لغات مهجور یا معنی تحول‌یافته یک واژه همچنان‌ رایج و نیز آگاهاندن مخاطب از مفهوم اصطلاحی کلمات و ترکیباتی است که بدون اشراف بر آنها، درک متن برای خواننده میسر نیست یا دست‌کم ناقص است. پژوهندگان تعداد زیادی از اصطلاحات فراموش‌شده موسیقی را در متون شناسایی و معرفی کرده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد هنوز تعدادی از این مصطلاحات مغفول مانده است. «افسانه» یکی از این اصطلاحات است. در این جستار، به‌روش تحلیل محتوا و به‌شیوه توصیفی‌‌تحلیلی، رویه موسیقایی این اصطلاح کاویده شده و ظرافت‌های هنری شماری از ابیات، که در سایه فراموشی معنای اصطلاحی واژه محجوب مانده، آشکار شده است

“afsaneh”: recognizing a musical term in persian poetry

music, with a history of thousands of years among iranians, both as one of the fine arts and as a practical art, has been present in various aspects of individual and social life. in addition to reflecting this presence, the long and close relationship between music and poetry has filled the collections of persian poetry with musical terms, names of melodies, tunes, instruments, and composers. it is clear that over time, some new words and terms have become popular in this field, while some have remained obscure and eventually forgotten, and some others have undergone verbal or semantic transformation or fluctuation in their scope. on the other hand, a true understanding of the meanings and even receiving many artistic aspects of texts depends on mastering the different semantic features of words and the implications of terms. undoubtedly, one of the important functions of writing commentaries on the works of the past is to explain the meaning of obscure words or the transformed meaning of a still-common word, and also to inform the audience of the idiomatic meaning of words and combinations that without mastery of them, the reader's understanding of the text is not possible or at least incomplete. researchers have identified and introduced a large number of forgotten musical terms in the texts, but it seems that some of these terms are still overlooked. afsane is one of these terms. in this study, using content analysis and descriptive-analytical method, the musical aspect of this term has been investigated and the artistic subtleties of a number of verses, which were hidden in the shadow of the forgotten idiomatic meaning of the word, have been revealed.