خوانش اسطوره - جامعه‌ شناختی باب‌های «شیر و گاو» و «بازجست کار دمنه» از کتاب کلیله و دمنه، با تاکید بر طبقات اجتماعی

کلیله و دمنه یکی از آثار ادبی و فرهنگی مشترک هند و ایران است که بسیاری از مطالب مندرج در آن براساس تفکر آریایی ملت‌های مذکور نوشته شده است. در جستار حاضر، به روش توصیفی تحلیلی، موضوع قشربندی اجتماعی در باب ‌های «شیر و گاو» و «بازجست کار دمنه» با رویکرد اسطوره‌‌جامعه‌شناختی تحلیل شده است. خوانش اسطوره‌‌جامعه‌شناختی روشی است که می‌ توان به‌یاری آن ریشه اسطوره‌ای پاره‌ای از مفاهیم جامعه‌شناختی را آشکار کرد. آرای ژرژ دومزیل حاکی از این است که طبقه‌بندی در میان اقوام هند و اروپایی یکی از اصلی‌ترین ساختارها برای ایجاد نظم اجتماعی بوده است. کینگزلی دیویس و ویلبرت مور نیز چنین نظری در مطالعات جامعه‌شناسانه خود دارند. تحلیل باب‌های ذکرشدۀ کلیله و دمنه با این دو نظریه اسطوره‌ شناختی و جامعه ‌شناختی نشان می ‌دهد که ساختار داستان «شیر و گاو» با ساختار طبقاتی جوامع هندواروپایی منطبق است؛ ساختاری طبقاتی که به‌هیچ‌وجه تحرک طبقاتی را برنمی‌تابد و همان‌طورکه در باب «بازجست کار دمنه» مشخص می ‌شود، اقدام‌کنندگان به تحرک طبقاتی فرجامی جز ادبار و نابودی نخواهند داشت. در باب‌های مطالعه‌شده، دمنه عامل تحرک طبقاتی نافرجام است، کلیله مدافع و پذیرندۀ قشربندی به‌ عنوان واقعیتی انکارناپذیر است، و شیر، مادر شیر و پلنگ، که به طبقه اشراف تعلق دارند، حافظ و نگاه‌دارنده قشربندی به‌عنوان ساختاری تنظیم‌کننده محسوب می‌شوند. قشربندی موجود در این باب‌ها، صورتی دیگر از کنش‌های سه‌گانه اسطوره‌ای جوامع هندواروپایی است که خود عامل شکل‌گیری طبقات اجتماعی در این جوامع شده است.  

a mytho-sociological analysis of the chapters “the lion and the bull” and “investigation of the conduct of dimnah” from the book kalila and dimnah (with an emphasis on social classes)

kalila and dimnah is one of the common literary and cultural works of india and iran and many of its contents were written based on the aryan thought of these two peoples. in the present article, the issue of social stratification in the chapters “the lion and the bull” and “investigation of the conduct of dimnah” has been analyzed with a mytho-sociological approach and with a descriptive-analytical method. the mytho-sociological analysis is a method that can reveal the mythological roots of some sociological concepts. the ideas of georges dumézil show that classification among indo-european peoples was one of the main structures of creating social order. kingsley davis and wilbert moore also hold such beliefs in their sociological studies. the analysis of the aforementioned chapters of kalila and dimnah with these two mythological and sociological theories shows that the structure of the story of “the lion and the bull” is consistent with the class structure of indo-european societies; a class structure that does not tolerate class mobility in any way and as it is clear in the “investigation of the conduct of dimnah” chapter, those who engage in class mobility will have no end but destitution and destruction. in the studied chapters, dimnah is the agent of failed class mobility, kalila is the defender and acceptor of stratification as an undeniable reality; and the lion, lion’s mother, and the panther, who belong to the elite class, are the protectors and maintainers of stratification as a regulatory structure. the stratification in these chapters is another form of the mythical tripartite functions of indo-european societies, which itself has become the cause of the formation of social classes in these societies.