مقاومت زیردستان در برابر قدرت با سازوکار ایدئولوژیک در بوستان سعدی

در این پژوهش، با اساس قراردادن بوستان سعدی، به طرح این پرسش پرداخته ایم که طبقۀ رعیت چگونه در ساختار اجتماعی قدرت کسب می کرده‌اند. مطابق رویکرد سلطه و قدرت، که صاحب نظران آن آنتونیو گرامشی و میشل فوکو هستند، با کاربست روش تحلیل انتقادی گفتمان و نیز به پیروی از بینامتنیت، به بررسی قدرت و مقاومت پرداختیم که حلقه های تعامل میان مشارکان اجتماع هستند. نظر به کارکرد چندجانبۀ گفتمان ها درمتون قرن هفتم، یافته های پژوهش نشان داد که در کنار صوفیان و زاهدان و دسته های گوناگون اجتماعی که برای کسب قدرت سازوکارهای ویژۀ خود را به کار می گیرند، طبقۀ زیردست و رعیت نیز به برساخت های جدید قدرت دست می یازند؛ چنان که با تلفیق پندارها با باور های دینی و عرفانی و عرفی موجود در جامعه، که درعین حال، باعث فرمانبری و انقیاد خود ایشان شده است، به بسط سازوکاری می پردازند که با بازپخش و اعمال آن، بتوان برترین مقامات را به اطاعت و تسلیم و اداشت. بدین ترتیب، با نگرشساختارشکنانه به متون، کنش و تعامل پیچیدۀ میان کنشگران، جایگزین تصور فروکاهندۀ مبنی بر تعامل یک جانبه میان گروه های فاعل اجتماعی می شود.