بررسی تبارشناختی نسبت «ادبیات» و «تربیت» در تجدد ایرانی

هدف مقاله حاضر بررسی وضعیت تاریخی خاصی است که در آن نسبتی تازه میان «متون ادبی » و «تربیت ملت » برقرار شد و صورت بندی متفاوتی برای «ادبیات» رقم خورد. برای رسیدن به این منظور از روش تبارشناسی استفاده شد. از منظر تبارشناختی، پدیده ها ذاتی فراتاریخی ندارند و در پی رخ‌دادهای تاریخی و در درون مناسبات پیچیده قدرت برساخته می شوند. یافته های پژوهش نشان می دهد، «شعر » و «تربیت » در گفتمان قرون میانی تعریف، کارکرد و صورت بندی خاصی داشتند و در پیوند با سازوکار قدرت وصولگر و ساخت سلسله‌مراتبی جامعه، نسبتی با یکدیگر می‌یافتند. مواجهه حاکمیت قاجار و جامعه ایران با بحران های متعددی همچون جنگ، وبا و قحطی، قدرت وصولگر را با مانع مواجه کرد. با فعال شدن سازوکار های جدید قدرت (انضباطی و زیست سیاست) و شکل گیری پیش فرض برابری، ساخت سلسله مراتبی جامعه آرام آرام سست شد و مسئله تعلیم و تربیت عمومی همچون راه نجات دولت و ملت مسئله‌مند شد. صورت بندی گفتاری نقد ادبی، «خلقیات مردم ایران» و «متون ادبی»را به ابژه تبدیل و نسبتی تازه میان این دو برقرار کرد. دراین‌میان، مجموعه ای از متون و موقعیت های اجتماعی متفاوت ذیل دال واحد «ادبیات» گرد آمدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که با تغییر سازوکارهای قدرت در دوره قاجار، گسستی اساسی در هستی تاریخی ایرانیان پدید آمد و نسبت های تازه ای میان امور برقرار شد؛ «ادبیات» و «تربیت» تعریف، کارکرد و مفصل بندی تازه ای یافتند و نسبتی تازه با یکدیگر برقرار کردند.

A Genealogical Study of the Relationship Between “Literature” and “Education” in Iranian Modernity

The purpose of the present paper is to study the specific historical conditions in which a new relationship between ldquo;literary texts rdquo; and ldquo;public education rdquo; was established. This created a different formulation of ldquo;literature rdquo;. To that end, the genealogical method was used. From a genealogical point of view, phenomena have no metahistorical nature and are constructed following historical events and within complex power relations. The findings show that ldquo;poetry rdquo; and ldquo;education rdquo; in the midcenturies discourse had a specific definition, function and formulation and that they established a relationship with each other in connection with the mechanism of the collector power and the construction of the hierarchy of society. The confrontation of Qajar rule and Iranian society with numerous crises such as war, cholera, and famine challenged the collector power. With the activation of new mechanisms of power (disciplinary and biopower) and the formation of the assumption of equality, the hierarchical structure of the society was gradually weakened and the issue of public education as a way to save the state and the nation became problematic. The discourse of literary criticism turned the ldquo;Iranian people rsquo;s manners rdquo; and ldquo;literary texts rdquo; into issues and established a new relationship between the two. Meanwhile, a collection of texts and various social situations came under the umbrella of ldquo;literature rdquo;. In sum, the results indicate that the change of power mechanisms in the Qajar period marked a fundamental shift in the historical existence of Iranians and a new state of affairs was established; ldquo;Literature rdquo; and ldquo;education rdquo; bore new definitions, functions, and connections, and they established a new relationship with each other.