خوانش روان‌شناختی اَمثال فارسی بر مبنای مفاهیم واقعیت‌درمانی (با تاکید بر رفتار موثر و ناموثر)

مطالعات میان رشته ای ادبیات فارسی و روان‌شناسی نقش موثری در تبیین و انتقال مفاهیم در این دو حوزه دارد. این نوشتار با توجه به نقش امثال فارسی در عینی سازی مفاهیم انتزاعی و بازنمایی نیازها و خواسته های درونی مشترک اقوام ایرانی، بر آن است تا کارکرد این بخش از ادبیات عامه را در تبیین مفاهیم واقعیت درمانی بررسی کند. ویلیام گلسر (1925) مبدع واقعیت‌درمانی، این رویکرد نوین روان‌شناسی را مبتنی بر نظریه انتخاب تبیین کرد. واقعیت‌درمانی بر خودارزیابی، با تکیه بر واقعیت‌پذیری و رفتار هنجارمند استوار است و در نهایت انسان را به مسئولیت پذیری برای نیل به خشنودی و نیک‌بختی دعوت می کند. مقاله حاضر به روش تحلیل کیفی، پی گیر پاسخگویی به این پرسش ها است که با چه روشی می توان امثال فارسی را با رویکردهای روان درمانی جدید بازخوانی کرد؟ و چگونه می توان از امثال فارسی در تبیین مفاهیم واقعیت درمانی بهره گرفت؟ و آیا به ‌کارگیری امثال فارسی در فرآیند مشاوره و روان درمانی با هدف تبیین مفاهیم واقعیت درمانی کارآیی دارد؟امثال برگزیده، با توجه به تاکید گلسر بر سه اصل بنیادین واقعیت درمانی، یعنی واقع گرایی، مسئولیت پذیری و هنجارمندی رفتار بررسی شده اند. یافته ها نشان می دهد امثالی که بیان‌کننده رفتار موثر با هدف برآورده سازی نیازهای اساسی در بلندمدّت هستند، ضمن دارندگی معیار مسئولیت پذیری، فاقد سویه غیراخلاقی‌اند و امثالی که مفاهیم رفتار غیر موثّر را دربردارند، از سویه اخلاقی برخوردار نیستند و بیانگر رفتار مسئولیت گریزانه هستند؛ امّا دوسویگی اخلاقی که نشانۀ نامعلوم و پنهان بودن انگیزۀ بروز شماری از رفتار هاست، در هر دو گروه از امثال مذکور دیده می شود.. به‌نظر می رسد امثال فارسی با ویژگی هایی مانند جنبه های پند و اندرزی، روشنی و درستی معنی، حُسن تاثیر، تکیه بر تجربه، انعکاس اندیشه و... می توانند در انتقال مفاهیم واقعیت‌درمانی موثر باشند.

A Psychological Reading of Persian Proverbs Based on the Concepts in Reality-Therapy Regarding Effective and Ineffective Aspects of Behavior

Interdisciplinary studies of Persian literature and psychology have played an effective role in explaining and conveying concepts in these two fields. Considering the role of Persian proverbs in objectifying abstract concepts and representing the common internal needs and desires of Iranian ethnic groups, this paper intends to study the function of this part of folklore literature in the process of reality therapy. William Glasser (1925), the developer of reality therapy, explained this new psychological approach based on choice theory. Reality therapy is based on selfevaluation, relying on realism and morality, and ultimately a call for responsibility to achieve happiness and wellbeing. Using qualitative analysis, the present paper seeks to answer the questions of how to reread Persian proverbs with new approaches to psychotherapy? And, is the use of Persian proverbs effective in the process of counseling and psychotherapy? Selected proverbs have been studied with regard to Glasser rsquo;s emphasis on the effectiveness and moral nature of human behavior. The findings show that proverbs which express effective behavior, while having the criterion of responsibility, lack an immoral aspect, and those which talk about avoiding general ineffective behavior do not have a moral aspect, and refer to irresponsible behavior. However, moral duality is evident in both groups of proverbs. It seems that Persian proverbs with aspects such as advice and counsel, clarity and correctness of meaning, good effect, reliance on experience, reflection of thought, etc. can be effective in conveying the concepts of reality therapy.