بررسی علوم اسلامی با تکیه بر درک تاریخی، مطالعه موردی: علم کلام

تاریخ دانشی گسترده و فراگیر در ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زندگی انسان است. مورخان برآنند تا پیشرفت ها و تعارضات فکری و سیاسی جوامع بشری را از راه های گوناگون از اعصار گذشته بیرون آورده و به عنوان معرفت تاریخی عرصه کنند. بررسی ظهور و سقوط حکومت ها و تمدن ها، فروپاشی سلسله ها و مهاجرت ملت ها برآمدن مکتب‌های فکری و در نهایت همه آنچه که شالوده فرهنگ بشری را می‌سازد، معرفتی حاصل می کند که در شناخت واقعی انسان موثر است. متفکرین علوم اسلامی‌، برای دست یابی به شالوده های علم خود به معرفت تاریخی نیازمند هستند. این امر به سبب این واقعیت است که دین بیش از هر پدیده دیگری، تداوم تاریخی داشته و در این تداوم ، شکل‌ها، نتیجه‌ها، پیامدها و آثار فراوانی داشته است. وابستگی دین به معرفت تاریخی تا به آن حد است که به جرات می توان گفت حقیقت و حتی حقانیت دین را بدون آن نمی توان یافت. مسئله مهم در باب شناخت تاریخی،درک تاریخی می باشد که محققین علوم اسلامی بدون چنین درکی در استفاده از مواد تاریخی دچار خطا و اشتباه شده اند. این مسئله رابطه و همکاری مورخان با دیگر عالمان علوم اسلامی را می‌طلبد تا با جهت‌دهی مطالعات دینی، خطا را در شناخت تاریخی را به حداقل برسانند. در این مقاله سعی شده تا پس از توضیحاتی در باب درک تاریخی، به مطالعه تاریخی علم کلام پرداخته شود تا خطاهایی که متکلمین ممکن است بدون درک تاریخی دچار آن شوند، بررسی می‌شود.