مبانی انصاف و قواعد عمومی حاکم بر آن

یکی از مفاهیم برجسته حقوقی «انصاف» است. این مفهوم پیچیده، در سایر رشته های علوم انسانی نیز به کار می آید. انصاف در حوزه حقوق عمومی و حقوق خصوصی و تفسیر قوانین و تعدیل قراردادها اهمیت ویژه ای دارد. هرچند یکی از اهداف حقوق، تامین عدالت است و حتی شعار نظم نیز مقدمه ی عدالت است ولی عدالت در مواردی نیازمند عنصر تقویت کننده ی دیگری به نام انصاف است تا کمال واقعی حاصل شود.هرچند انصاف به مفهوم عدالت نیز بکار می رود ولی در حقیقت این دو مفهوم از هم متفاوت است. انصاف، آن نوع از حقوق نانوشته است که به قانون از دریچه ای دیگر می نگرد و خشونت و نقایص قانون را می کاهد. انسان منصف با اینکه عادل است ، عادل بر حسب قانون نیست، بلکه مصلحی در احکام قانونی است. قضاوت بر مبنای انصاف ممکن است در عین حال عادلانه هم باشد و این در جایی است که حکم قانونگذار راضی کننده ی وجدان باشد. مهمترین مبانی انصاف عبارتند از: اخلاق، مصلحت، تحصیل آخرین اراده قانونگذار،روح قانون، عقل، وجدان عمومی و عرف. اعتقاد به رعایت انصاف یک اعتقاد گسترده و عمومی است هرچند در تطبیق انصاف با مصادیق آن اختلاف نظرهایی مطرح است. انصاف باید تا حد امکان قاعده مند شود، تبعیت انصاف از قانون به عنوان قدرت برتر حقوقی انکار ناپذیر است ولی این تبعیت خشک و بی روح نبوده و باید دور از خشونت باشد. شناخت مبانی انصاف و قواعد حاکم بر آن محور این مقاله را تشکیل می دهد.