الگوی مطلوبِ نظام تنظیم‌گری هوش‌مصنوعی در ایران: تحلیل رویکرد نهادی-قانونی

ظهور هوش‌مصنوعی به‌عنوان فناوری تحول‌آفرین قرن بیست و یکم، نظام‌های حقوقی و حکمرانی را با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو کرده است. در این میان، کشورهای مختلف رویکردهای متفاوتی را در پیش‌گرفته‌اند؛ برخی بر تدوین چارچوب قانونی جامع تمرکز کرده‌اند و برخی دیگر اولویت را به نهادسازی داده‌اند. این امر بدین دلیل است که طراحی نظام تنظیم‌گری کارآمد برای این فناوری به یکی از مهم‌ترین چالش‌های حکمرانی فناوری تبدیل شده‌است. در این راستا پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی مطلوب تنظیم‌گری هوش‌مصنوعی در ایران، به بررسی نسبت میان دو رویکرد قانون‌گذاری و نهادسازی پرداخته‌است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و بهره مندی از شیوه تطبیقی، مسئله تقدم و تاخر میان قانون‌گذاری و نهادسازی در حوزه تنظیم‌گری هوش‌مصنوعی را بررسی نموده‌است. مطالعه تطبیقی تجارب کشورهای پیشرو و تحلیل وضعیت موجودِ ایران، مبین این است که رویکرد دوگانه و انتخاب میان قانون‌گذاری یا نهادسازی، پاسخ‌گوی چالش‌های پیچیده‌ی این حوزه نیست. بدین ترتیب به‌موجب یافته‌های این پژوهش حرکت موازی و تدریجی در قانون‌گذاری و نهادسازی، با توجه به پویایی فناوری هوش‌مصنوعی و شرایط خاص ایران، می‌تواند مناسب‌ترین راهکار باشد. در این راستا، نقشه راه عملیاتی برای طراحی نظام تنظیم‌گری هوش‌مصنوعی در ایران ارائه شده‌است که در آن، ضمن حفظ انعطاف‌پذیری لازم برای همگامی با تحولات فناوری؛ چارچوب‌های قانونی و نهادی لازم برای حکمرانی مطلوب این فناوری نیز پیش‌بینی شده‌است.