بررسی اندیشه‌های ملامتی در دیوان حافظ و ابن فارض مصری

ملامتیه نهضتی است ضد ریا، کبر و عجب برخی از صوفیان متشرع که از قرن سوم ه.ق در تصوف اسلامی و ایرانی شکل گرفته است. این دیدگاه تا حدّ زیادی متاثر از تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه است؛ چنانکه در فاصله‌ی میان قرون ششم تا هشتم هجری، که دوره‌ی انحطاط فکری و اخلاقی تاریخ ایران و جهان اسلام است، بیشتر نمود یافته‌است. در میانه‌ی این قرون، دو شاعر عارف‌پیشه در ایران و مصر ظهور کرده‌اند: حافظ شیرازی و ابن فارض مصری. اشعار این دو، بن‌مایه‌های عارفانه‌ی مشترک فراوانی دارد که نمایا‌‌ن‌گر تاثیر اندیشه‌های آنها بر یکدیگر است و البته چون ابن فارض از لحاظ زمانی، جلوتر از حافظ قرار دارد، به یقین، حافظ تحت تاثیر وی بوده است. یکی از این مضامین مشترک «اندیشه‌های ملامتی» است. در این نوشتار سعی بر این است که اندیشه‌های ملامتی را در اشعار این دو شاعر بزرگ عارف مسلک به صورت تطبیقی، مورد بررسی قرار دهیم.