بازتاب فنون استخراج آب و شیوه های آبیاری درفلات ایران درمتون عربی

بدون شک یکی از رازهای مانایی فرهنگ و تمدن ایرانی تکاپوگری مردمان این سرزمین با اقلیم نیمه خشک و خشک در ساخت نهادهای حیاتی تمدنی از جمله کشاورزی و زراعت آبی و تنظیم تقویم آبیاری و آبرسانی وتداوم آنها است .ادبیات سنگ نبشته‌ها و متون دینی پارسی و پهلوی و سازه‌های موجود در سرتاسر ممالک ایرانشهر از عهد پیش ازغلبه اعراب مسلمان بر ایران گواه و شاهد استمرار این نهادها می باشد. با ترویج و تولید متن به زبان عربی و ضرورت بهره برداری ازتجارب عظیم ایرانیان به ویژه درعرصه حکمرانی زراعت و نظام آبرسانی، روایت مورخان و نویسندگان عرب زبان حاکی از آن است که حیات و زایش میراث ایرانیان در دانش و فنون در عصر اسلامی نه تنها تداوم یافت بلکه به اوج شکوفایی رسید. از این‌رو یکی از دانش‌ها و فنونی که از سده‌های پیشین موجب آبادانی و عمران بود و در میان اهل دانش و خرد، کسب دانش و مهارت در آن را پر فایده ترین حرفه برای ساماندهی زندگی مردم می‌دانستند، شناخت منابع آب، شیوه مدیریت آن و استخراج آب های(غیر سطحی) و تنظیم تقویم و به کارگیری نظام‌های آبیاری و آبرسانی بود که با وجود اهمیت آن در زندگی ساکنان مردمان آسیای غربی به ویژه ایران و دسترسی به منابع در متون به زبان های فارسی و عربی و سازه‌های موجود در سطح و دفینه‌ها، مطالعات و پژوهش راجع به آن از جانب شرق شناسان و ایران شناسان مورد توجه جدی قرار نگرفته است. مرور و بررسی کوتاه از کتاب‌ها و متون به زبان عربی در زمینه جغرافیا و تاریخ و دانش و فنون نشان می‌دهد که گنجینه‌ای عظیمی از دانش و مهارت و ذوق ایرانیان در مدیریت منابع آب در ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها ، و شیوه‌های استخراج آب‌های زیرزمینی به صورت حفر قنات و چاه جهت ارتقا و عمق بخشیدن به مطالعات کاربردی ایران‌شناسی در دسترس پژوهشگران و علاقمندان به مطالعات علمی ایران‌شناسی قرار دارد. در این پژوهش تلاش شده که از نویسندگان متون به زبان عربی از سده‌های نخستین اسلامی راجع به موضوع آب و آبیاری مانند “انباط المیاه خفیه“ (استخراج آب‌های پنهانی) از ابوبکر محمد بن الحسن الحاسب الکرجی از دانشمندان ریاضیدان ایرانی مولف و نویسنده چندین کتاب در حساب و ریاضی و کتاب “قنًی” اثری از آغاز سده سوم هجری توسط چند تن از فقهای خراسان در باره مسائل فقهی و حقوقی کاریزها قرار گرفته‌است همچنین آثار نویسندگان و جغرافی‌دانان نام آشنا که اشارات مستقیم و موثر در مورد کاریزها و آب پرداخته‌اند نیزبرای استحکام مبحث آورده شده است. و در نگرشی کوتاه به آثار متاخرتر نمونه آثار رساله ای درباره تقویم آب، فصل اول از باب هفتم خلاصه الحساب اثر شیخ بهایی با عنوان « فی وزن الارض لاجرا قنوات» نوشته در قرن یازدهم هجری نیز پرداخته شد. بررسی این آثار نشان از داده‌های ارزشمندی از فنون استخراج آب، تقویم آبرسانی و آبیاری در ایران است که مطالعات آن موجب ارتقا علمی مباحث ایران‌شناسی مستخرج از منابع و متون به زبان عربی است.