ارزیابی مفسران خراسانی: مطالعه موردی خراسانی نیشابوری

بسیاری از مفسران قرآن از سرزمین دانش‌پرور ایران و به‌ویژه خراسان بزرگ در دوره‌ی اسلامی سربرآورده‌اند. حسن بن محمد بن حسین قمی نیشابوری در دوره‌ی سیاهی و جفاپیشگی مغول که از سخت‌ترین مراحل تاریخ اسلام و ایران است، حیات و رشد یافت. وی از مفسرین شهیر قرن هشتم هجری قمری است؛ قرنی که شاهد حرکت توانمند تفسیری است و در آن تفاسیر ارزشمند و شایان توجّه‌ای تالیف شده و جایگاه والایی را در علم تفسیر و فرهنگ اسلامی یافته است. گرچه جزئیات دوران حیات نیشابوری و چگونگی نشات وی در کتب تراجم و شخصیت‌شناسی به‌طور دقیق و متفق بیان نگشته اما آثار و مکتوبات علمی نظام الاعرج را می‌توان در عناوین: علوم قرآنی و تفسیر، علم ادب و عربی و ریاضیات، هیئت و دیگر علوم جای داد. واکاوی اعجاز سخن‌گونه‌ی قرآن با هدف دستیابی به مقاصد الهی، زمینه‌ساز پیدایش دانش‌های ادبی، علوم قرآنی و اصول و قواعد فهم متن و نکته‌سنجی‌های نوین گشت. پژوهش حاضر که با تمرکز بر علوم قرآنی به عنوان یکی از شاخه‌های منشعب شده از کلام وحی، به شیوه‌ی کتابخانه‌ای سامان یافته، با بررسی تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان اثر نظام الدین خراسانی نیشابوری انگاره‌ی ضرورت واکاوی علوم قرآنی را به عنوان مسئله‌ی محوری خویش در منابع غیر مستقل این دانش دنبال نموده است. نیشابوری تفکری عقلانی و گرایشی عرفانی دارد و در تفسیر خویش از ابعاد گوناگون به آیات پرداخته است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که توانایی مولّف در حوزه‌ی علوم قرآنی او را در دریافت معانی دقیق و گاه بدیع از یاری رسانده و دیدگاه‌های وی در زمینه‌ی علوم قرآنی، نشان از توانمندی مفسّر در این حوزه و ضرورت پژوهش و دستیابی دیدگاه‌های دیگر مفسران را به اثبات می‌رساند.