تصویر شهرهای ایرانی در شعر عربی (مطالعه موردی: جلد چهارم یتیمة الدهر)

توصیف شهرها و آبادی‌ها از پدیده‌هایی است که به تقلید از شعر فارسی به شعر عربی راه یافته و بعدها یکی از مفاهیم پربسامد شده است. این مفهوم در قرن چهارم و پنجم هجری در شعرِ شاعرانِ عرب‌زبان در خراسانِ بزرگ نمود بیشتری دارد. ثعالبی که حجم زیادی از شعر این دوره را جمع کرده، به موارد زیادی اشاره کرده که شاعران در آن، شهر یا دیاری را مورد هجو یا مدح قرار داده و طبیعت و گاه مردم و فرهنگ آنها را ستوده یا به بوته انتقاد گرفته‌اند. مقاله حاضر جلد چهارم کتاب یتیمة‌الدهر را سطر به سطر بررسی کرده، سپس اشعاری را که به وصف شهرها اشاره دارد، گرد آورده و علل مدح و هجو را مورد کنکاش قرار داده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد شاعرانی که از دیار خود جلای وطن کرده و در خراسان سکنی گزیده‌اند، گاه به علت ضیق معاش و گاه به علت برخورد نامناسب حاکمان و عدم توجه آنها به شعر، به هجو این شهرها پرداخته‌اند. این توصیفات گاه چنان زننده است که نهایت خشم شاعر را را به تصویر کشیده و گاه نیز با ملایمت و از باب ظرافت ادبی و بازی با الفاظ قابل توجیه می‌باشد. در این میان، بعضی از شهرها مثل بغداد همچنان کعبه آمال شاعران است و کمتر شاعری به هجو آن پرداخته است.