گلچینی از کتاب اللهو والملاهی

کتاب اللهو والملاهی رساله‌ای است در باب موسیقی به قلم ابن‌خردادبه، ابوالقاسم‌ عُبَیدالله‌ بن‌ عبدالله‌. وی از مولفان نامدار سدۀ سوم هجری است که در منابع کهن نام شماری از تالیفات او آمده‌است؛ مثلا ابن‌ندیم در الفهرست از این آثار یاد می‌کند: ادب‌ السّماع‌، کتاب‌ جمهرة انساب‌ الفرس‌ والنّوافل (یا النّواقل)، کتاب ‌المسالک‌ والممالک‌، کتاب ‌الطبیخ‌، کتاب‌ اللّهو والملاهی‌، کتاب‌ الشراب‌، کتاب‌ الانواء، کتاب ‌الندام ‌والجلساء (یا النّدماء والجلساء). آن‌گونه که از نام این آثار برمی‌آید وی در زمینه‌های گوناگون صاحب‌نظر بوده‌است از جمله در حیطۀ موسیقی. ابن‌خردادبه دانش موسیقایی‌اش را مرهون اسحاق موصلی است. او که در خراسان و خاندانی ایرانی دیده به جهان گشوده‌بود به بغداد رفت و مدتی‌ را نزد اسحاق‌ موصلی،‌ موسیقی‌دان ‌بزرگ‌ و مشهور آن روزگاران به‌ فراگرفتن ‌هنر موسیقی گذراند. زین‌رو می‌توان اللهو والملاهی را حاصل آن ایام از عمر او دانست. شوربختانه اصل این رساله از میان رفته و آنچه که امروز در دست است گلچینی است از آن. ابن‌خردادبه در این مختصر به تعریف غنا و انواع آن، تبیین جایگاهش و نیز معرفی خنیاگران پیشین و زمانۀ خود می‌پردازد. از آن‌جا که از ابن‌خردادبه علی‌رغم آثار فراوانی که نگاشته جز این مختصر و نیز المسالک والممالک نوشتۀ دیگری به جا نمانده‌است، برگردان آن به فارسی ضروری می‌نماید. گفتنی است که در این گزیده داده‌های شایان توجهی دربارۀ ایران پیش از اسلام، خاصه داستان خسروپرویز و باربُد یافت می‌شود. افزون بر این سروده‌ای که به فارسی در مدح خسرو آمده نیز می‌تواند محل توجه و بررسی باشد.