مهاجرت‌‌ها از عراق به ایران در قرون نخستین اسلامی و نقش آن در تغییر مذهب در میان ایرانیان

سرزمین عراق در طول قرون نخستین اسلامی همواره نقش مهمی در مناسبات سیاسی و مذهبی ایفاء نموده است. از نظر سیاسی، عراق به عنوان دروازۀ فتح ایران، به نخستین پایگاه نظامی مسلمانان تبدیل شد. از نظر مذهبی نیز این منطقه به عنوان نخستین پایگاه تشیّع و و محل تجمع شیعیان همواره نقش موثری در مقابل شام به عنوان پایگاه دولت اموی و تفکر عثمانی ایفاء نموده است. حضور گستردۀ شیعیان در این منطقه سبب شده بود که در قرون نخستین اسلامی قیام‌های سیاسی متعددی به وقوع بپیوندد که بنا به دلایل زیادی اکثر آن‌ها به شکست انجامید. بر همین اساس و با توجه به سخت‌گیری دولت‌های اموی و عباسی بر شیعیان؛ سیر مهاجرت یا تبعید گروه‌های شیعی - از میان عرب‌ها و غیرعرب‌ها - به سوی مناطق ایرانی‌نشین آغاز شد. ایرانیانِ ساکن کوفه، سادات، علویان و قبایل عرب شیعی بویژه قبایل جنوبی از جمله این گروه‌ها بودند. مهاجرت یا تبعید این گروه‌ها بنا به دلایل مختلفی صورت می‌گرفت که از آن جمله می‌توان به اهداف نظامی شامل دفاع از مرزها، جمع‌آوری نیرو برای قیام، و یا ترس از کشته یا زندانی شدن توسط حکومت اشاره نمود. یکی از مهمترین تاثیرات این گروه‌های مهاجر یا تبعیدی در جامعۀ ایرانی، تبلیغ و ترویج خواسته یا ناخواستۀ مذهب تشیّع در میان مردم ایران بود که در طول نزدیک به نُه قرن سبب تغییر موازنه جمعیّتی و سیاسی به نفع شیعیان شد. این مقاله به روش توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.