بررسی علل تاریخی و نهادی بروز شکاف مالیاتی در اقتصادسیاسی ایران

مولفه اساسی اعمال حاکمیت ملی و ستون فقرات اقتصاد سیاسی هر کشور را مالیات تشکیل می دهد، و شکاف مالیاتی آسیب اساسی به شخصیت، پویایی و پایداری اقتصاد سیاسی وارد می کند. شکاف مالیاتی ایران در طول سال های اخیر بطور متوسط حدود 41 درصد می باشد که بیش از 60 درصد آن به درآمد اشخاص حقیقی اختصاص دارد. یعنی اشخاص حقیقی و مشاغل آزاد به راحتی از مالیات فرار می کنند و یا از آن اجتناب می ورزند. یک علت مهم آن بزرگ بودن اقتصاد غیر رسمی کشور است. ضمن اینکه شیوه محاسبات تخمینی از سطح درآمد ملی در ایران که بر پایه های غیردرآمدی است و دقت کافی ندارد این شکاف را تشدید می کند. چرایی این شکاف مالیاتی در ادبیات اقتصاد ایران زیاد است که برخی در ضعف قوانین مالیاتی و برخی به فقدان فرهنگ مالیاتی و برخی نیز به عدم کارآیی سازمان مالیاتی و امثالهم توجه دارند. از نظر مقاله حاضر شکاف مالیاتی در ایران بطور عمده ریشه در فقدان نهاد های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد. ضمن اینکه حافظه تاریخی ایرانیان حکایت از اعمال خشونت، تبعیض و تحقیر در سیاست های مالیاتی داشته و این مسائل هم عدم اعتماد تاریخی مردم به دولت ها و هم فرار و شکاف مالیاتی را پدید آورده است و نتیجه آن ضعف شدید ساختاری اقتصاد سیاسی ایران می باشد. مقاله برای فائق آمدن به این مشکل جدی و یا تسکین آن سه راهکار نهادی را پیشنهاد می کند. تحول در فلسفه تعلیم و تربیت با تاکید بر اقتصاد سیاسی، تقویت نهادهای مرتبط با موضوع حکمرانی خوب و نهایتا باز تعریف جرم های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با محوریت عدم تمکین مالیاتی محورهای اصلی این پیشنهاد ها می باشد.