بررسی علل زبان‌شناختی گرایش متکلمان مسلمان به منطق سینوی

بی شک یکی از ویژگی های کلام سنتی اسلامی، به ویژه پس از خواجه نصیر طوسی، استفاده متکلمان از منطق سینوی است. برخی از دانشمندان علم کلام به بررسی تاریخچه این موضوع و سیر تحول آن پرداخته اند، اما دلایل گرایش متکلمان به منطق سینوی، چندان مورد توجه ایشان قرار نگرفته است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که چرا متکلمان به منطقسینوی گرایش پیدا کرده اند و آیا وقوع نهضت ترجمه و تاثیر پذیری کلام از فلسفه دلیل کافی برای شکل گیری کلام اسلامی در قالب منطقه سینوی است یا خیر؟ گرچه دو عامل نهضت ترجمه آثار یونانی و نیز تاثیر فلسفه بر کلام را می توان از عوامل شکل گیری کلام اسلامی به صورتمنطقی دانست، اما در پس آن دو، علت زبان شناسی را می توان به عنوان عامل بنیادی تر در نظر گرفت. در این مقاله نشان خواهیم داد که چگونه اتم گرایی لفظی، واحد بودن بالذات معنای لفظ، نقش واسطه گر و ابزاری زبان در انتقال اندیشه و برتری صراحت و وضوح که از مولفه های مدل زبانشناسی یونان باستان است، می تواند عامل گرایش متکلمان به منطق سینوی باشد. در این پژوهش نشان خواهیم داد چگونه تطابق کامل مولفه های مدل زبان شناسی یونان باستان با منطق سینوی سبب شده که متکلمان با پیش فرض گرفتن آن اصول، مسیر منطق سینوی را به عنوان بهترین مسیر برای عقلی ساختن کلام اسلامی انتخاب کنند. در آثار متکلمان مسلمان از غزالی تا خواجه نصیر نشانه هایی از التزام به نوعی از یقین، تعریف خاصی از معنا، کیفیت حقیقت و نیز اعتبار یا عدم اعتبار مجاز دیده می شود که حاکی از التزام آنها به اصول مدل زبان شناسی یونان باستان است. بر همین اساس، مهم ترین دلیل استقرار منطق سینوی در کلام سنتی اسلامی را باید در الگوی زبانی متکلمان جستجو نمود.