منطق‌نگاری فارسی در دارالسلطنة عثمانی: شرح شمسیّه اثر شیخ علی بسطامی (د. 875 ق.)

بسیاری از کتاب‌های تمدّن اسلامی هنوز ناشناخته مانده‌اند. یکی از آنها اثری در علم منطق از شیخ علی بسطامی (803-875 ق.) است. بسطامی که از نوادگان امام رازی است، دورة تحصیلی خود را مقارن با اوج رونق فرهنگی هرات گذرانده و در دهه‌های پایانی زندگی به سرزمین‌های تحت حکومت عثمانیان مهاجرت می‌کند. بسطامی در آنجا از جمله شرح مفصّلی به زبان فارسی بر رسالة شمسیّه می‌نویسد. شمسیّه درسنامة منطقی است که کاتبی، منطق‌دان برجسته، نگاشته و ادبیّات گسترده‌ای حول آن شکل گرفته است که شرح بسطامی از این جمله محسوب می‌شود. این شرح دربردارندة ترجمه و تدقیق در عبارت‌ها و مضامین متن، و گاه همراه با داوری میان نظرات شارحان است. همچنین نوآوری‌های محتوایی در آن دیده می‌شود که نمونة آن در تعریف تصدیق به عنوان یکی از اقسام علم اکتسابی است. ویژگی مهمّ دیگر شرح بسطامی بر شمسیّه آن است که به زبان فارسی نوشته شده و لذا آگاهی ارزنده‌ای دربارة سبک نگارش متون علمی به زبان فارسی در سدة نهم هجری به دست می‌دهد. تاکنون از این اثر چهار نسخة دستنویس شناسایی شده است. تصحیح انتقادی شرح بسطامی بر شمسیّه زاویة جدیدی را در تاریخ منطق دورة اسلامی خواهد گشود.