مقایسه حکمت عملی و علوم عملی اعتباری علامه طباطبایی

بسیاری از محققان، اعتباریات اجتماعی علامه طباطبایی را با حکمت عملی منطبق دانسته‌اند. این در حالی است که حکمت عملی به عنوان یکی از شاخه‌های حکمت به معنای عام، دارای ویژگی‌هایی است که آن را از علوم عملی اعتباری بیان شده توسط علامه طباطبایی متمایز می‌سازد. خصوصیات حکمت عملی به این صورت قابل بیان هستند: 1. حکمت عملی، از گزاره‌های کلی ثابت و مفاهیم عقلی غیرحسی و غیرخیالی تشکیل شده است. این گزاره‌ها در حکمت عملی به صورت یقینی با برهان اثبات می‌شوند. 2. حکمت عملی،‌ آن جهت که متشکل از حقایق کلی و صور عقلانی است باعث کمال قوه عاقله انسان است و به همین صورت عمل به مفاد آن، موجب ایجاد ملکات نفسانی در انسان می‌شود که باعث رشد و تکامل انسان است. 3. با توجه به یقینی بودن حکمت عملی، حکایت از واقعیات خارجی در این علم از اهمیت برخوردار است. 4. همچنین گزاره‌های به کار رفته در این علم به صورت اخباری هستند نه انشائی و انگیزشی. 5. حکمت عملی در بررسی گزار‌های خود از روش قیاس برهانی بهره می‌گیرد. 6. مدرک گزاره‌های حکمت عملی، عقل نظری است. 7. حکمت عملی در مقابل علوم عملی جدلی، خطابی و شعری قرار دارد که علومی غیر حقیقی و بدون خصوصیات پیش گفته هستند.با توجه به خصوصیات و مولفه‌های علوم عملی اعتباری از دیدگاه علامه طباطبایی، ملاحظه می‌شود که این علوم، با حکمت عملی تفاوت بنیادین دارند و می‌توان آنها را جزو علوم غیر حقیقی عملی از دیدگاه حکمای سابق قرار داد نه حکمت عملی. زیرا خصوصیات علوم عملی اعتباری از نظر علامه طباطبایی از این قرارند: 1. علوم عملی اعتباری، غیر ثابت و متغیرند. 2. علوم عملی اعتباری، غیر یقینی و غیر مطابق با واقعیت خارجی هستند و براساس اعتبارات انسان شکل می‌گیرند. به همین جهت از واقعیات خارجی حکایت نمی‌کنند و بعد از مفارقت نفس از بدن،‌ باطل می‌شوند به همین سبب نمی‌توانند موجب کمال قوه ناطقه انسان باشند. 3. علوم عملی اعتباری، انگیزشی و انشائی هستند. 4. در این علوم از قیاسهای جدلی و خطابی می‌توان بهره برد و روش برهان در آنها کاربردی ندارد. 5. مدرک علوم عملی اعتباری، عقل عملی است نه عقل نظری. 6. علوم عملی اعتباری، با علوم غیربرهانی عملی از دیدگاه دیگر حکما سازگار است.: حکمت عملی یکی از اقسام علوم حقیقی است که به دنبال کشف واقعیتند، گزاره‌های این علوم، داری نفس الامرند و برای کشف واقعیت از روش برهانی بهره می‌برند‌، این علوم، متشکل از گزاره‌های کلی خبری‌اند و گزاره‌های جزئی شخصی و انشائی در آنها جایی ندارند. در مقابل این علوم، علوم عملی اعتباری و غیرحقیقی یعنی علوم عملی جدلی، خطابی و شعری قرار دارند. با این وصف حکمت عملی با علوم عملی اعتباری علامه، متفاوت است زیرا این علوم بدون نفس الامر، غیرکاشف از واقع و غیربرهانی‌اند و بر اساس اعتبارات انسان ساخته می‌شوند. علوم عملی اعتباری علامه را می‌توان تا حدودی منطبق با علوم عملی جدلی، خطابی و شعری از دیدگاه حکما دانست.با مقایسه مولفه‌ها و خصوصیات حکمت عملی از دیدگاه حکما و علوم عملی اعتباری از نظر علامه طباطبایی می‌توان به این نتیجه رسید که علوم عملی اعتباری علامه نمی‌توانند همان حکمت عملی از نظر حکما باشند. چرا که حکمت عملی از نظر حکما، علمی کلی، ثابت، عقلانی و یقینی است، موجب کمال قوه ناطق انسان است، کاشف و حاکی از واقعیت است، از گزاره‌های خبری حکایی تشکیل شده است، در حکمت عملی از قیاس‌های برهانی استفاده می‌شود، مدرک حکمت عملی، عقل نظری است و حکمت عملی در مقابل علوم عملی جدلی، خطابی و شعری قرار دارد. در حالی که علوم عملی اعتباری از نظر علامه طباطبایی، غیرثابت و مطابق حالات و نیازهای زندگی هستند، انسان آنها را در عالم ذهن جعل می‌کند و بدون نفس الامر و مطابقت با واقع‌‌اند، از خارج حکایت ندارند و غیر یقینی‌ هستند، موجب کمال انسان نیستند و بعد از مرگ باطل می‌شوند، موجب ایجاد انگیزش و اراده در انسان هستند نه موجب ایجاد علم به واقعیت، برهان در آنها جاری نیست بلکه از روش‌های جدلی، خطابی و شعری بهره می‌برند، عقل عملی به کمک واهمه و متخیله، مدرک آنها است نه عقل نظری، این علوم در مقابل علوم حقیقی عملی بیان شده در دین قرار دارند که قابلیت استدلال فلسفی و برهانی را دارند.نتیجه آنکه حکمت عملی را نمی‌توان مطابق با علوم عملی اعتباری دانست. جالب آن است که علامه طباطبایی در هیچ یک از آثار خود هیچ گاه علوم عملی اعتباری را حکمت عملی ننامیده است و این نام گذاری بیشتر توسط شاگردان و مفسران ایشان صورت گرفته است.