چیستی فقه و نسبت آن با حکمت عملی در نظام اندیشه فارابی

فارابی برآن‌است که رئیس حقیقی جامعه آرمانی کسی جز نبی الهی نیست و همو فیلسوفی کامل است. در صورت عدم دسترسی به چنین حاکمانی، زمام امور به فرمانروایانی سپرده می‌شود که بر اکتشاف آموزههای رئیسان حقیقی، توانا باشند. علم فقه، علم کشف دین در دو جزء نظری و عملی (شریعت) است. براین‌پایه، گرچه به لحاظ گوهر و ذات، بین حکمت عملی با فقه این‌همانی برقرار است؛ لکن به لحاظ نسب دانش‌ها، علم فقه تحت حکمت عملی قرار دارد چراکه حکمت عملی شامل قواعد کلی و برهانی ناظر به کنش‌های انسانی در مقایسه با سعادت است حال‌آنکه علم فقه به تبع شریعت، بیانگر اقناعی جزئیات این قواعد براساس شرایط ویژه جامعه هستند. ازاین‌رو، قواعد حکمت عملی بر گزاره‌های فقهی حاکم هستند و درنتیجه توجه به حکمت عملی برای فقیه ضروری می‌نماید. چنانچه، بهره‌گیری از فقه برای دریافت شیوه‌نامه‌های جزئی عمل، اجتناب‌ناپذیر است.