رابطه حکمت و شریعت در نظام سینوی

رابطه حکمت و شریعت از مساله‌های مهمی است که همه فیلسوفان اسلامی بدان پرداخته اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی موضع ابن-سینا را به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فیلسوفان اسلامی مطمح نظر قرار داده است. مساله رابطه حکمت و شریعت از منظر ابن سینا به ویژه در بخش حکمت عملی پیش از این کمتر مورد توجه ابن سینا پژوهان قرار گرفته است در حالی که سخنان موجز شیخ در این خصوص بسیار مبنایی و قابل تامل است.از نظر ابن سینا مبادی حکمت نظری به نحو تنبیهی و با زبان رمز و تمثیل در شریعت وجود دارد و عقل نظریِ مخاطبان خاص (حکما) با حجت و برهان از این مبادی بهره برده حکمت نظری را به کمال می رساند.نهان ماندن تفصیل حکمت نظری و رمزآلود بودن اجمال آن برای مخاطبان عام شریعت، به سبب ناتوانی ایشان از درک معقولات کلی است. تفهیم این حقایق به مردم برای رسول تکلیف مالایطاق است و برای مخاطب عام اسباب پریشانی و باز ماندن از عمل صالح.حکمت عملی از نظر ابن سینا دارای دو معنای معرفت و فضیلت است که در این مقاله بیشتر به معنای معرفت مورد توجه قرار گرفته است. هم مبادی و هم کمالات حدود حکمت عملی در شریعت الهی بیان شده است و اصولا هدف شریعت سوق دادن مردم به انجام عمل صالح است. از نظر شیخ، قانونگذار در سه حوزه اخلاق فردی و خانوادگی و مدنی، نبی است. زیرا از جهت معرفتی، عقل بشر از وضع این قوانین ناتوان است و فقط می تواند در چگونگی آنها بیندیشد و یا جزئیات را از آنها استنباط کند. این سخن ابن سینا با حسن و قبح شرعی اشاعره قابل مقایسه است. از جهت کاربست این قوانین در اجتماع نیز اطاعت مردم در گرو باور ایشان به برتری قانونگذار است. ابن سینا در برخی آثار خود تقسیمی رباعی از حکمت عملی عرضه داشته و علم شرایع را از اقسام حکمت عملی دانسته است. این سخن منافاتی با اخذ مبادی از شریعت ندارد. شریعت می تواند از خودش نیز سخن گفته باشد و فیلسوف از این مبادی بهره گرفته درباره شریعت تامل کند و حاصل این تاملات قسیم سه بخش دیگر حکمت عملی باشد.بدین ترتیب از نظر شیخ، شریعت از حکمت جدا نیست بلکه بخش عمده ای از حکمت عملی را در بر می گیرد و بر آن تقدم دارد. یافته های حکیم در این حوزه کاملا به تبع شریعت است و نمی تواند مستقل از آن یا مقدم بر آن باشد.عقل فعال، سرچشمه ای واحد برای حکمت و شریعت است. فیلسوف با کمال اکتسابی عقل نظری خود و نبی با عقل قدسی موهبتی خود در طول هم از آن بهره می برند و البته این سرچشمه واحد به سازگاری حکمت و شریعت منتهی می شود و در بخش نظری به فیلسوف توانایی تاویلی سازگار با آموزه های دینی را می بخشد.