ماهیت حکمت عملی در اندیشه استاد مطهری

اندیشمندان از دیرباز تا کنون به حکمت و تقسیمات آن در ادوار مختلف فکر فلسفی پرداخته اند. آنچه ارسطو در باب حکمت عملی بیان نمود و بنیان گذاری کرد مورد اقبال فیلسوفان ایرانی و مسلمان در مکاتب سه گانه مشاء/ سینوی، اشراق و متعالیه واقع گردید. علی رغم اهمیت موضوع حکت در فلسفه از گذشته فیلسوفان مبادرت به تقسیم بندی حکمت نموده اند و تعریف مختلفی از آن ارائه شده است. تعریف حکمت به تواضع معرفتی، به معرفت و محدود کردن آن به معرفت عملی یا بسط آن به معرفت نظری و عملی؛ تعریف حکمت به فهم نه شناخت یا صرفاً به معنای داشتن باور موجّه و عقلانی و برخورداری از زندگی به لحاظ معرفتی، اخلاقی و عملی عقلانی، از جمله تعاریف فیلسوفان معاصر است. حکمت در مغرب زمین در نسبت با معرفت نیز مورد توجه است به نحوی که برخی آن را توانایی لازم برای کسب معرفت دانسته اند، که بنابراین یک فضیلت قلمداد می گردد. برخی دیگر نیز حکمت را صرفاً نوعی قوۀ قابل اعتماد معرفی کرده اند. بنابراین طبق این نگاه حکمت صرفاً نوعی فضیلت عقلی تلقی می گردد اما در نگاه اندیشمندان اسلامی، حکمت صرفاً یک فضیلت نیست بلکه روشن کننده راه و نیاز بشر است خصوصاً که در نصوص دینی از حکمت به خیر کثیر که مخصوص خردمندان است و در روایات اسلامی نیز از حکمت به عنوان گمشده مومن یاد می گردد.در این میان استاد مطهری به عنوان شاگرد برجسته مکتب نوصدرایی علامه طباطبایی، به این مهم توجه کافی داشته و مباحثی چند در حکمت نظری و حکمت عملی مطرح نموده است. نگاه مطهری از این جهت اهمیت دارد که در نگاه نخست تقریری امروزین از حکمت دارد و از طرفی با حفظ همان سنت فلسفی به کاربردی سازی حکمت از مرتبه اعتقادات تا زندگی روزمره دارد. روش تحقیق در این پژوهش، مراجعه به آثار دست اول و فلسفی-کلامی مطهری و تحلیل نگاه وی به موضوع حکمت است. مطهری برای حکمت جایگاه مهمی قائل است. استاد مطهری بعنوان یک اندیشمند اسلامی نیز به موضوع حکمت، تعریف، تقسیمات و کارکرد آن وارد گردیده است. ایشان قوه عقل را دارای دو بعد شناختی و اجرایی می داند . وی حوزه حکمت عملی را حوزه باید هایی می داند که خط مشی زندگی انسان را مشخص می نماید. حکمت از منظر مطهری امری صرفاً فردی نبوده و دارای ابعاد اجتماعی مهمی نیز می باشد. مطهری در نظریه خود در باب حکمت، معتقد به «حکمت نظری اسلام» است که دارای ابعاد شناخت شناسانه، جهان شناسانه، مشخصات ایدئولوژیک و انسان شناسانه است، که مورد اخیر، یعنی انسان شناسی؛ دارای بعد انسان سازانه است؛ نکته مهم این است که هر چند مطهری عنوان «حکمت نظری اسلام» را برای این بخش از تفکرات خود، طرح می کند؛ لکن این بخش اخیر آراء او در باب حکمت نظری اسلام، همپوشانی بسیاری با «حکمت عملی» دارد. استاد مطهری با نگاهی کلاسیک به حکمت آن را تقسیمی ثنایی نموده و در خلال این تقسیم مسئله حکمت در کلام را نیز پیش می کشد که با «حَکیمیّت» ارتباط دارد. طبق نظر ایشان می توان چنین نتیجه گرفت که حکمت عملی نسبت به احکام شریعت مفتاح است و مربوط به عقل عملی است، زیرا عقل عملی از باید ها سخن می گوید و تعیین کننده خط مشی زندگی می باشد.مطهری در بحث از ماهیت حکمت عملی، به مباحثی از جمله: تعریف حکمت عملی، تقسیمات آن و کارکرد حکمت عملی پرداخته و در نهایت نگاهی کلامی به ماهیت و تعریف حکمت دارد و با تحلیل معنای حکیم، حکمت را در دستگاه کلامی آراء خویش تعریف می نماید. استاد مطهری تعریفی کلامی از حکمت نیز ارائه می دهد. وی تعریف کلامی را ساده تر از تعریف فلسفی آن می داند.