بررسی رابطه‌ی حکمت نظری و تدبیر منزل

هدف نهایی انسان در زندگی، رسیدن به سعادت است. حکمت عملی نقش مهمی در به سعادت رساندن انسان ایفا می‌کند. اما با وجود این اهمیت تعیین‌کننده، دغدغه‌ی اکثر فلاسفه و حکما بیشتر معطوف به حکمت نظری است. درحالی که حکمت نظری هرگاه به عمل راه نیابد و صرفا در محدوده‌ی ذهن بماند، حتی اگر در اوج صحت و اتقان باشد باری از روی دوش انسان و جامعه‌ی انسانی برنخواهد داشت. حکمت نظری شایسته‌ی آن است که در بطن و متن زندگی انسان‌ها جاری و ساری باشد و از سویی دیگر عملی که ریشه در حکمت نظری نداشته باشد نمی‌تواند انسان را به سر منزل مقصود برساند. لذا حکمت نظری و حکمت عملی هرگز از هم بریده نیستند؛ بلکه چون دو عضو یک سلسله‌اند که بی‌حضور یکی، دیگری کارکرد خود را از دست خواهد داد. از دیرباز با تقسیم حکمت به عملی و نظری، حکمت عملی را نیز به سه بخش: اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن تقسیم کرده‌اند. هنر تدبیر منزل، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش‌های حکمت عملی است که سهم بسزایی در به سعادت رساندن انسان دارد. اگر تدبیر منزل به درستی صورت نگیرد، نه تنها فرد بلکه جامعه هم دچار فساد می‌شود؛ اگرچه فارابی در آثار خود اشاره‌ای به علم تدبیر منزل داشته و پس از او ابن سینا و فخر رازی با صراحت بیشتری به آن پرداخته‌اند؛ ولی این مطلب همچنان مورد بی‌مهری فلاسفه معاصر است و جز در موارد اندکی چنانکه بایسته و شایسته است به آن پرداخته نشده، از این رو ضرورت تحقیق و تفحص در این زمینه همچنان احساس می‌شود. هدف از این پژوهش آن است که با بازخوانی هویت منزل و تاکید بر اثرگذاری گسترده‌ی نقش مدبر منزل در جامعه به تبیین درست رابطه‌ی حکمت نظری و تدبیر منزل پرداخته شود. اهمیت این امر وقتی آشکار می‌شود که بدانیم، برخی آسیب‌های اجتماعی که امروزه وجود دارد مانند چشم و هم‌چشمی، مدگرایی، تجمل‌گرایی و... ناشی از مفقود شدن حلقه‌ی وصل حکمت نظری و حکمت عملی است. لذا در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی پس از تبیین چیستی حقیقت منزل و حقیقت تدبیر منزل و بخش‌های مختلف آن، رابطه‌ی تدبیر منزل با حکمت نظری مورد بررسی قرار می‌گیرد. و از آنجایی که وقتی بحث از تدبیر منزل می‌شود توجه به مقام زن به عنوان کسی که بار عظیمی از تدبیر منزل به عهده‌ی اوست بیشتر می‌شود، لذا در پایان این نوشتار به نقش زن به عنوان مدبر منزل در پیوند حکمت نظری به حکمت عملی و با استفاده از تعقل منزلی و بینش الهی تاکید می‌شود. بر این اساس باید گفت منزل چیزی بیش از خانه و اعضا و وسایل آن است، بلکه منزل ساختار وجودی اعضای خود را نیز دربرمی‌گیرد و تدبیر منزل صرفا یک صناعت نیست بلکه نوعی هنر خردمندانه است و نباید آن را صرفا در نسبت با مدینه و سیاست مدن در نظر گرفت و یک بحث مقدماتی و وابسته باشد بلکه به نحو مستقل شایسته پردازش است. مهم‌ترین کاری که مدبر منزل انجام می‌دهد چگونگی مصرف وسایل خانه نیست، بلکه پرورش و رشد اعضای منزل اعم از خود و اولاد و دیگر اعضای خانواده است و لذا بدون حکمت نظری نمی‌توان به این مهم رسید. اگر حکمت عملی ادامه‌ی حکمت نظری باشد هرگز تفسیر ما از تدبیر منزل یک تفسیر مادی نخواهد بود بلکه بینش الهی‌ای که حکمت نظری بر آن استوار است خود را در حکمت عملی و تدبیر منزل نشان خواهد داد.زن به عنوان معلم و مدبر منزل با استفاده از حکمت، میان همه افراد و اجزای منزل هماهنگی لازم را ایجاد می‌کند و با شناخت کافی از هر یک از اجزاء، آن‌ها را در جایگاه مناسب خود قرار میدهد و برای هر یک، فعالیت‌های مناسب با او را در جهت رسیدن به آن هدف نهایی تبیین و تعریف میکند و این جز با شناخت دقیق و کافی و بهره‌گیری از حکمت نظری حاصل نمی‌شود. واضح است که شناخت نفس انسان و توجه به بُعد اخلاقی و معنوی آن و سپس تعلیم و تربیت صحیح روح و خرد آدمی که سعادت راستین در گرو آن است، تنها با پیوند میان حکمت نظری الهی و حکمت عملی و استفاده از آن در تدبیر الهی منزل بدست می‌آید. نقش زن در کسوت مدبر منزل در شکل‌دهی به فرهنگ یک جامعه انکارناپذیر است. مدبر منزل با تعقل منزلی برخی روایت‌های میراث فرهنگی را کنار می‌گذارد و برخی دیگر را به نسل بعدی منتقل می‌کند، این است که اصالت هر فردی نشان دهنده آن است که از چه منزلی آمده و به چه فرهنگی متعلق است، همانطور که اصالت اثر هنری نشان دهنده ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی آن است. هر منزلی متفاوت از دیگری است و شیوه‌‌ی تدبیر آن‌ها نیز متفاوت است؛ این مدبر منزل است که با استفاده از حکمت نظری و عملی شیوه‌ای نوین و هنرمندانه در تدبیر امور منزل و اهل آن به کار می‌گیرد. در هنر تدبیر منزل تقلید از ارزش آن می‌کاهد.