مطالعه ی کاربرد دائره ی هندیّه در فقه و دقّت سنجی آن؛ با بهره گیری از تحقیقاتِ علّامه حسن زاده آملی

از معدود روش های نجوم ریاضی که در علم فقه و امور شرعی شیوع گسترده یافته است، دائره ی هندیّه می باشد که معمولاً در قبله یابی و تعیین ظهر شرعی اعتماد ویژه ی فقهاء را به خود جلب کرده است؛ هرچند در ساعت آفتابی و نیز تعیین وقت نوافل نیز کاربرد دارد. آن دسته از فقهایِ ریاضیدان برای اعتبار سنجیِ این روش و نیز شیوه های کم نقص ترِ اجرای آن تلاش هایی گسترده مبذول داشته اند؛ و امّا، از سویی دیگر، نگاه مقلّدانه و سهل انگارانه نسبت به زوایای ریاضی این ابزار، گهگاه خطاهایی را در کُتُب علمی پدید آورده که هرگز زیبنده ی فقاهت علیّه ی جعفریّه نیست. از این میان، حضرت علّامه استاد حسن زاده آملی قدّس سرّه که خود ریاضیدانی ماهر و فقیهی حاذق است، تحقیقاتی نفیس و ارزشمند در این زمینه چه در شیوه ی اجرای دائره ی هندیّه و چه در دقّت آن فراهم فرموده اند؛ یکی در رساله ی سی فصل در دائره ی هندیّه؛ و دیگر در دو اثر جاویدانِ دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی و دروس معرفة الوقت و القبله؛ و کوشیده اند تا پیوندی بین وجوه ریاضی و فقهیِ این ابزار برقرار کنند. راقم باورمند است که رجوع و بازخوانی تحقیقات حضرت استاد، در رفع خطاهای موجود در کتب علمیِ ما اثری شگرف دارد. در این مقاله با تاکید بر این سه اثر، شیوه ی اجراء و دقّت آن دائره ی هندیّه در دیدگاه این چهره ی فرزانه بررسی کرده ایم و نیز منبع یابی کرده ایم؛ سپس با آثار فقهیِ موجود مقایسه کرده، خطاهای رائج در این زمینه را به عرصه ی بحث و نظر کشانده ایم.