مقام فوق تجرد نفس انسانی از دیدگاه علامه حسن زاده آملی

از نوآوری‌های علامه حسن حسن زاده آملی (رضوان الله تعالی علیه) در علم النفس فلسفی می‌توان به دلایل بدیع ایشان در اثبات مقام فوق تجرد نفس اشاره کرد. ایشان اصطلاح «مقام فوق تجرد نفس» را در معنای تجرد اتم نفس انسانی و حد یقف نداشتن نفس ناطقه در سیر صعودی استعمال کرده اند. به تعبیر دقیق پس از اثبات تجرد مثالی نفس و همچنین تجرد تام عقلی، اکنون این موجود مجردْ حدّی را که در آن متوقف شود و دیگر گنجایش پذیرش علوم و معارف را نداشته باشد، ندارد بلکه اعتلای وجودی می‌یابد تا به مقام وحدت حقۀ حقیقیۀ ظلیة می‌رسد و خلیفة الله می‌گردد بلکه به فوق مقام خلافت نائل می‌آید. ادله نو و تازۀ علامه الهام گرفته از حدیث شریف «کل وعاء یضیق بما جعل فیه الا وعاء العلم فانه یتسع به» و کریمۀ قرآنی «قل کلّ یعمل علی شاکلته» و مسانخت نفس انسانی با حقائق نوری کلی و ... می‌باشند. در این نوشتار پیشینۀ مقام فوق تجرد را در آثار گذشتگان جستجو کردیم. نشان داده ایم آنچه از فلوطین و امام خمینی درباره مقام فوق تجرد نفس آمده است اصطلاح دیگری به معنای مقامی فوق مقام موجودات مجرد عقلی است. از دیگر یافته های این مقاله: تفکیک بین سه معنای فوق تجرد، نقد برهان محقق سبزواری در اثبات مقام لا یقفی، تبیین مراد صدرالمتالهین از «انّ النفس الانسانیة لیس لها مقام معلوم» و بیان تفاوت‌های ویژگی‌های مقام فوق تجرد از منظر علامه با منظر ملاصدرا و حاجی سبزواری است.

the supreme position of celibacy of the human soul from the point of view of allameh hassanzadeh amoli

36