نقش ثقة الاسلام در بیداری اسلامی آذربایجان

در دو قرن اخیر و معاصر کشور ایران و از جمله آذربایجان، شاهد برانگیختگی دینی جامعه در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی تحت عنوان بیداری اسلامی می باشد. در این میان آذربایجان، در دوره مشروطیت از نخستین مناطقی است که جنبش بیداری اسلامی توسط پیشگامان مشروطه خواه آذربایجان و ازجمله ثقة الاسلام پدید آمد. دین و سیاست در اندیشه مشروطه خواهانی همچون ثقة الاسلام در هم تنیده بود و قابل تفکیک نبود. در اندیشه بیداری اسلامی ثقة الاسلام، نفوذ تمدن مادی غرب در کنار استعمار گری غرب و شرق از یک طرف، و استبداد-گری در دوره قاجار از طرف دیگر، مساله ای است که پژهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی مورد ارزیابی قرار داده است. در این نوشتار کوشش شده است ضمن اشاره به زندگینامه ثقة الاسلام، بیداری اسلامی، مشروطیت در ایران و آذربایجان، مولفه های بیداری اسلامی و نقش ثقة الاسلام در آن بررسی شود. برآیند این پژوش بیانگر آن است که بر خلاف برخی از دیدگاههای مخالف مطرح شده با مشروطیت، نقش ثقة الاسلام و اندیشه وی در بروز بیداری اسلامی به منظور مقابله با استعمار و استبداد در آذربایجان متفاوت است.