کوشش ‎ها و کشمکش ‎ها در نسبت نیکوکاری با پیشرفت ایران

پیشرفت ایران موضوع روشنی نیست. همین سبب می‌شود برای فهم آن «دیدگاه» یا «نظریه» دارای اهمیت باشد. تجربه بشری در موضوع پیشرفت با دو واقعیت همراه است: اول آنکه پیشرفت در جهان امروز دارای پیشران‎ها و پیشروانی است که از سوی سایر جوامع بشری مهم شمرده می‎شوند و این واقعیت نوعی از فشار هژمونیک را بر دیگر کشورها و مخصوصا کشورهایی که برچسب درحال‎ توسعه دارند، وارد می‏کند. به معنای دیگر، پیشرفت به فهمی عمومی در جوامع انسانی تبدیل شده است. دوم آنکه کشور ایران طی یکصدسال گذشته تلاش کرده است تا الگویی بومی (خاص) برای توسعه جامعه تدارک کند که در نیمه اول قرن با تمرکز بر باستان‌گرایی ملی و نیمه دیگر با گذشته‎ گرایی دینی کار را به پیش برده است. آنچه در محور این فعالیت الگوسازی قرار گرفت، «فرمان» حاکمانه بود؛ که گاه از سطح بیان به سطح منویات هم ورود کرد. کوشش ‎های حاکمانه برای ساخت الگوی پیشرفت در میان مقاصد متعدد خود به این موضوع نیز عنایت داشته است تا بدین طریق بتواند همت و عمل نیکوکاران را سامان‎دهی کند و در خدمت پیشرفت ایران بکار گیرد. اما پیگیری همین هدف منجر به تعارضی جدی بین فهم و تشخیص نیکوکارانه با خواست و برنامه حاکمانه گردید و دو پیامد ناخواسته را رقم زد: فرار نیکوکاران از ایران و تصرف دستاوردهای نیکوکاری توسط نظام حکمرانی. این هر دو دستاورد سرمایه اجتماعی نیکوکاری در جامعه را با مشکل مواجه کرد و بازسازی آن نیازمند کوششی جمعی است.