بازتبیین جغرافیایی و تاریخی تمدّن های باستانی حوزۀ بیابان لوت با تاکید بر تمدّن خبیص (شهداد)

مقدمه: با توجه به بررسی های باستان شناختی انجام شده در شهداد و اطراف حوزۀ بیابان لوت که از سال 1346 خورشیدی شروع شده، جنبه هایی از تمدّن های باستانی در حوزۀ بیابان لوت مربوط به هزارۀ چهارم تا پنجم قبل از میلاد به بعد اکتشاف شده است؛ اما در خصوص کم و کیف (نحوۀ شکل-گیری، توسعه و انحطاط) مهمترین این تمدّن ها که به تمدّن خبیص (شهداد) و یا آراتا نیز معروف است، شواهد کافی و قطعی به دست نیامده است. بر همین اساس به منظور مدوّن سازی و یکپارچه سازی اطلاعات موجود در این خصوص، پژوهش حاضر انجام شده و در نهایت بر لزوم از سرگیری کاوش های باستان شناختی به منظور رفع ابهامات در خصوص این تمدّن به عنوان یکی از مهمترین تمدّن های ایرانی که بین شرق و غرب جهان پیوند برقرار می کرده، تاکید شده است.داده و روش: روش گردآوری اطلاعات، مطالعات اسنادی (تاریخی و باستان شناختی) است که از میان مقالات، کتب و متون تاریخی جمع آوری شده است. روش تجزیه و تحلیل نیز به صورت توصیفی تحلیلی و به شکل بازتبیینی است.یافته‌ها: به احتمال زیاد تمدّن خبیص (شهداد) مورد حمله دشمنان احتمالی انسانی قرار نگرفته؛ بلکه این منطقه، همیشه در معرض عوامل و مخاطرات طبیعی قرار داشته که در هزاره های مختلف تاریخی، بارها تمدّن هایی نظیر آن را در این منطقه از میان برداشته است. احتمالاً محیط جغرافیاییِ استقرارِ فرهنگ های باستانی مختلف شهداد که امروز به صورت زمین های بایر و بی آب و علفی درآمده ؛ در چند هزار سال قبل به صورت فعلی نبوده؛ بلکه جنگل ها و زمین های زیرکشت و دریاچه ای بزرگ در نزدیکی این تمدّن وجود داشته که در سطح وسیعی خودنمایی می کردند. به احتمال زیاد با تغییرات اقلیمی و یا بلایای طبیعی ناشی از آن که محتمل ترین آنها وقوع سیلابی مهیب بوده، تمدّن خبیص نیز از بین رفته باشد.نتیجه‌گیری: با تغییرات اقلیمی و یا بلایای طبیعی ناشی از آن که محتمل ترین آنها وقوع سیلابی مهیب بوده، تمدّن خبیص از بین رفت که نیازمند انجام تحقیقات تکمیلی و از سرگیری جدّی کاوش های باستان شناختی در این منطقه است.