تاملی بر جایگاه عرف و عادت در فقه موضوعه ایران

این مقاله کوششی است برای نشان دادن این نکته که عرف و عادت مسلم چه مقدار در فقه و حقوق ایران تاثیر دارد و اینکه آیا می توان عرف را به عنوان یک منبع مستقل در کنار مصادر دیگر فقه و حقوق مطرح کرد یا نه ، و اگر نتوان آن را مانند کتاب و سنت ، منبعی مستقل به شمار آورد ارزش و اعتبار آن چقدر است ؟بنابراین این بعد از تعریف عرف و بیان تفاوتهای آن با سیره ، و دلایل حجیت آن به نگرش فقها پرداخته ایم . آنگاه اشکالات وارد بر نقش عرف و پاسخ آنها ، منشاء عرف و عادت ، شرایط اعتبار عرف، بازتاب عرف در قواعد فقهی و قوانین موضوعه و برخی از احکام فقهی مستند به عرف را بررسی نموده ایم . سپس در تطبیق ماده224 قانون مدنی ایران با موضوع بحث و همچنین موضوعاتی چون عرف و رویه قضایی ، نقش عرف در مسایل کیفری و مواردی که قانون مدنی معطوف به عرف است ، مطرح و در نهایت از مباحث طرح شده چنین نتیجه گیری شده است که در اعتبار فقهی عرف عقلا تردیدی وجود ندارد و رمزجاودانگی قوانین اسلام و نو و کارآمد بودن آن در پویایی فقه است که پویایی تحرک فقه نیز به نوبه خود در سایه توجه به عرف عقلا حاصل می شوود . و اسلام همواره عرف صحیح را که منشاء عقلایی داشته و با قانون شرع مخالفتی نداشته و ردعی از آن نشده باشد ، معتبر دانسته است . با توجه به اینکه احکام به موضوعات تعلق میگیرد و موضوعات عرفی با گذشت زمان و نیز در مکانهای مختلف ممکن است دستخوش تغییرات و دگرگونی هایی گردد ، طبیعی است که با تغییر موضوع،حکم نیز باید تغییر کند .