شیخ اشراق در مقام جامع معنا و صورت

دنیای جدید نه دیگر نافی حیات معنوی و مدهوشِ مواجهۀ تک‌بُعدی با جهان مادی است و نه صرف دعاوی بی‌دلیل حکمت ذوقی و اشراقی را برمی‌تابد. جهان پسااستعماری پست‌مدرن با قبول گوناگونی تجربه‌های زیستِ انسانی، لازم می‌داند، ضمن امکان بخشیدن به حیات کثرات، به منظور بهره‌مندی هر چه بیشتر انسان از مواهب حیات، بسط هموارۀ عرصۀ عمومی اجتماع را در نهایتِ توافق ممکنِ ایشان شکل دهد. در این میان، در صورت بروز تعارضات، توافق بر دوش مقبول‌ترین استدلال‌ها ممکن می‌شود. حضور و معنا، گویی آن برشی از ساحت وجودی ماست که کمتر در دسترس منطق و عقل است. حال آن که، استدلال با منطق و عقل قوام می‌گیرد. در غیر این صورت، تحکم و پذیرش به حکم سرِّ غیبی و دعوی سلسله مراتبِ حضور جایی برای استدلال باقی نمی‌گذارد. سهروردی را می‌توان جامع معنا و صورت و میدان‌دار این اقتضای دنیای جدید معرفی کرد. سهروردی اهل ذوق و تاله است و اگر قرار به انتخاب یکی از دو جانب ذوق و استدلال باشد بی‌شک جانب ذوق را بر استدلال ترجیح می‌دهد. با این حال، وی با بیان این که ریاست جامعه از آنِ کسی است که هر دو جانب را به وجه تام داشته باشد، بر اهمیت و مکمل بودن هر دو تاکید می‌کند. سهروردی در حکمت الاشراق نمونه‌ای از جمع هر دو جانب را به نمایش می‌گذارد. این مقاله ضمن استناد به اندیشۀ هابرماس، به عنوان متفکری که سیر تکاملی نظریاتش بازتابی از اقتضای مذکور است -خاصه دربارۀ نقش و وظیفه دین‌باوران در عرصۀ عمومی اجتماع امروز- اندیشۀ سهروردی را در تناسب با آن به بحث می‌گذارد.