نقش ذوق در برانگیختن فضایل اخلاقی نزد سهروردی

اندیشیدن درباره ارتباط میان معرفت و فضیلت اخلاقی و تامل درباره پرکردن شکاف میان آن دو، از دیرباز مورد توجه بسیاری از فیلسوفان بوده است. در فلسفه اشراق نیز می‌توان درباره حلقه اتصال میان نظر و عمل اندیشید. شیخ شهاب‌الدین سهروردی، به سبب نقش پر رنگ ذوق و شهود در دریافت معرفت، فلسفۀ خود را، حکمت ذوقی، نامیده است. او که حکمت الاشراق را بر اساس دو رهیافت بحثی و ذوقی استوار ساخت، روش عقلی را در مقام اثبات و داوری و روش ذوقی را در مقام کشف حقایق برگزیده است. مولفه‌هایی که سهروردی را به این سپهر تازه سوق داد دارای اهمیتی ژرف و درونی است و انسان را در سیری درونی برای تعالی و شهود انوار اشراقی قرار می‌دهد. سهروردی برای نخستین بار به اثبات شهود قلبی پرداخت و با وارد کردن آن به گسترۀ فلسفه، علم حضوری و معرفت نفس را در پیوند با پیرایش نفس، کسب فضیلت‌ها و خودسازی قرار داد. اما «ذوق»، دارای چه ویژگی‌هایی است که سبب برانگیختن فضایل انسانی می‌شود. باید دانست معنای «ذوق» در عرفان اسلامی با معنای آن در تفکر مدرن متفاوت است؛ ذوق در عرفان اسلامی، امری حضوری و درآمیخته با درک معنای حقیقی و زیبایی‌های وجودی و عینی است و اتصال به ساحت زیبایی و درک تمام و کمال آن، فضیلت به همراه دارد. از سوی دیگر از آن جا که معرفت ذوقی، حامل تجربه‌ها، شهودات شخصی و فضیلت‌های شخص حکیم است، از این منظر، حکمت نیز به تناسب کشف و شهودات و خلق تعابیر تازه، چهره‌ای شخصی و بالنده به خود می‌گیرد. پیامد آن زنده نگاه داشتن قوای باطنی انسان، سرزندگی معرفتی و درک معنای حقیقت در هر مقطع زمانی است. انسان نیز برای استمرار در اعمال اخلاقی، همواره به رهیافت‌های نو و دوری از فرسودگی و خمودی معرفتی محتاج است.